Upadłość w spółdzielni a jej członkowie

Hipoteka obciąża nieruchomość w takim kształcie prawnym, jaki miała ona w chwili powstania zabezpieczenia hipotecznego. Późniejsze zmiany dotyczące nieruchomości, np. polegające na jej podziale, pozostają bez wpływu na sytuację prawną wierzyciela hipotecznego.

Powstanie hipoteki łącznej nie stanowi zmiany treści hipoteki istniejącej dotychczas, lecz jej przekształcenie, dyktowane interesem wierzyciela, a polegające na prawnym przystosowaniu stworzonego zabezpieczenia do sytuacji, jaka powstaje w wyniku podziału nieruchomości obciążonej.

Ustanowienie odrębnej własności lokali jest podziałem nieruchomości zarówno z punktu widzenia prawnego, jak i ekonomicznego. Skutkiem takiego podziału i ustanowienia odrębnej własności choćby jednego lokalu w obciążonej hipoteką nieruchomości, stanowiącej dotąd własność spółdzielni, oraz przeniesienie własności tego lokalu na rzecz innej osoby, co do zasady, powoduje powstanie hipoteki łącznej (art. 76 ustawy o księgach wieczystych i hipotece – UKWH), chyba że ten skutek w konkretnym przypadku zostanie wyłączony działaniem przepisów szczególnych.

Ze zdania 1 ust. 1¹ art. 44 USM wynika, że zasada ustalona tym przepisem znajduje zastosowanie do hipoteki istniejącej w dniu wejścia w życie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, a zatem 24 kwietnia 2001 r. Dla jego zastosowania konieczne jest ponadto ustalenie, że istniejąca w tej dacie hipoteka zabezpieczała kredyt, z którego środki finansowe przeznaczono na potrzeby obciążonej nią nieruchomości.

Szczegółowe rozwiązania: artykuł 44 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych (USM), a następnie art. 44 ust. 1¹ zdanie pierwsze USM odnoszą się do zabezpieczeń hipotecznych obciążających nieruchomości spółdzielni w konkretnej dacie, to jest 23 kwietnia 2001 r. Kryterium stosowania tych przepisów nie jest natomiast data powstania wierzytelności zabezpieczanej hipoteką.
Wykładnia art. 44 ust. 1¹ zdanie drugie USM musi uwzględniać wyniki kontroli konstytucyjności art. 44 ust. 1 USM.

Ograniczenie zakresu podmiotowego stosowania art. 44 ust. 1¹ zdanie drugie USM wyłącznie do członków spółdzielni nabywających od niej wyodrębniony lokal po spłaceniu wszystkich zobowiązań, związanych z jego wybudowaniem i eksploatacją, prowadzi do trudnego do uzasadnienia rozdźwięku pomiędzy sytuacją, w jakiej po ustanowieniu odrębnych własności lokali w budynku na konkretnej nieruchomości znajdą się osoby nie będące członkami spółdzielni oraz osoby będące członkami spółdzielni, na rzecz których przeniesiono prawa do lokali.

Osoby będące członkami spółdzielni nabywałyby lokale bez jakichkolwiek obciążeń hipotecznych ciążących na nieruchomości, z której wyodrębniony został lokal, niezależnie od charakteru wierzytelności i daty powstania zabezpieczenia, natomiast osoby nie będące członkami spółdzielni nabywałyby takie lokale wraz z obciążeniem hipotekami, które po podziale nieruchomości jako hipoteki łącznej obciążałyby ich lokale.

Czytaj też: Akceleracja zmian w przepisach o spółdzielniach mieszkaniowych (część 1) >>>