Termomodernizacja budynków zabytkowych

Obiekty zabytkowe a ustawa o ochronie zabytków

Zgodnie z ustawą o ochronie zabytków [1] zabytek to nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości będąca dziełem człowieka lub związana z jego działalnością i stanowiąca świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, której zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Obiekty tego typu są wpisane do rejestru prowadzonego przez wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Ustawa o ochronie zabytków w art. 5 nakłada na właściciela obowiązek prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku oraz zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie.

Prace konserwatorskie zostały zdefiniowane jako

działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działań,

natomiast prace restauratorskie jako

działania mające na celu wyeksponowanie wartości artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtworzenie jego części, oraz dokumentowanie tych działań.

Z kolei roboty budowlane to według ustawy

roboty budowlane w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego, podejmowane przy zabytku lub w otoczeniu zabytku [1].

Wywiązanie się z tych obowiązków przez właściciela wymaga zastosowania się do zapisów ustawy Prawo budowlane [2] i uzyskania pozwolenia na budowę lub dokonania zgłoszenia na roboty budowlane wykonywane w obiekcie wpisanym do rejestru zabytków. Do dokumentacji technicznej konieczne jest dołączenie odpowiedniego pozwolenia właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków, wydane na podstawie przepisów o ochronie zabytków. Warto zaznaczyć, że w zależności od zakresu ochrony konserwatorskiej opiece może podlegać cały budynek lub tylko jego obudowa zewnętrzna.

Obiekty zabytkowe a oszczędność energii

Przepisy polskie i europejskie obligują sektor budowlany do przestrzegania coraz bardziej rygorystycznych norm dotyczących zużycia energii przez budynki. Wynikają one z faktu negatywnego wpływu tego sektora na środowisko naturalne i dotyczą nie tylko nowo powstających obiektów, ale także tych remontowanych. Poziom zużycia energii przekłada się również bezpośrednio na wielkość kosztów eksploatacyjnych budynku, co ma duże znaczenie dla ich użytkowników. Dlatego tak ważnym etapem usprawnień w budynkach istniejących, również zabytkowych, jest ich termomodernizacja. Może ona dotyczyć docieplenia przegród, wymiany stolarki czy uszczelnienia obudowy budynku, jak i montażu wysokosprawnych instalacji budynkowych. Niejednokrotnie (w zależności od zakresu planowanych prac) działania te wymagają pozwolenia na budowę.

Ograniczenia konserwatorskie przy termomodernizacji

Wojewódzki konserwator zabytków każdorazowo definiuje warunki i wytyczne dla możliwych działań w budynku zabytkowym, przy czym największym wyzwaniem jest uzyskanie pozwolenia na przeprowadzenie termomodernizacji. Obiekty tego typu mają zwykle bogato zdobione fasady czy ciekawe kształty ścian i okien, dlatego podejmowane działania modernizacyjne muszą uwzględniać ich wartość historyczną lub artystyczną. Dzieli się je na cztery klasy pod względem ograniczeń konserwatorskich.

W pierwszej klasie znajdują się obiekty zabytkowe z partiami wymagającymi szczególnej ochrony. Budowle takie zachowują oryginalne wyprawy i detale architektoniczne, a możliwość przeprowadzenia termomodernizacji jest w ich przypadku ograniczona.

Do drugiej klasy można zakwalifikować obiekty zabytkowe z partiami niewymagającymi szczególnej ochrony. W budynkach tych nie zostały zachowane oryginalne wyprawy lub detale architektoniczne, większe są zatem możliwości termomodernizacji.

Trzecia klasa to obiekty o charakterze zabytkowym charakteryzujące się wartościowymi walorami architektonicznymi lub o potencjalnym znaczeniu historycznym albo zabytkowym, ale też obiekty niezabytkowe, które znajdują się na chronionych obszarach architektonicznych. Termomodernizacja takich obiektów jest dużo łatwiejsza i możliwe są różne warianty jej przeprowadzania.

Do ostatniej klasy zalicza się pozostałe budowle o charakterze niezabytkowym, zapewniające największą swobodę wyboru wariantów termomodernizacyjnych.

W celu poprawy energochłonności obiektów stosuje się izolowanie cieplne przegród, wymianę stolarki, zabezpieczenie przeciwwilgociowe, modernizację instalacji grzewczych oraz rozwiązania bazujące na rekuperacji ciepła wentylacyjnego [7]. Wymagania, które należy spełnić, prowadząc działania termomodernizacyjne, zdefiniowano w rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [3]. Dotyczą one izolacyjności cieplnej przegród budowlanych, powierzchni okien oraz wyposażenia technicznego.

Na polskim rynku istnieje szereg rozwiązań technicznych, dzięki którym termomodernizacja może zostać sprawnie przeprowadzona również w budynkach zabytkowych, z zachowaniem wszelkich walorów estetycznych obiektów.

Obiekty zabytkowe a Prawo budowlane

Zgodnie z zapisami ustawy Prawo budowlane [2] do obowiązków właścicieli obiektów budowlanych, oprócz utrzymania ich w należytym stanie technicznym i estetycznym oraz użytkowania zgodnie z przeznaczeniem i wymaganiami ochrony środowiska, należy sprawdzanie stanu technicznego instalacji gazowych oraz przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych) przynajmniej raz do roku, a raz na 5 lat sprawdzanie stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu, jego estetyki i otoczenia.

Jeżeli w budynku poddawanym przebudowie lub przedsięwzięciu służącemu poprawie efektywności energetycznej siedzibę ma jednostka sektora finansów publicznych, przepisy zalecają zastosowanie urządzeń wykorzystujących energię odnawialną oraz technologii, które pozwalają na realizację budynków o korzystnej charakterystyce energetycznej (co w przypadku obiektów zabytkowych nie zawsze może zostać spełnione). W pozostałych przypadkach, decydując się na termomodernizację budynku, w którym docieplone zostanie ponad 25% ścian zewnętrznych, trzeba spełnić wymagania minimalne dotyczące energooszczędności i ochrony cieplnej przewidziane w przepisach techniczno-budowlanych dla przebudowy budynku.

W przypadku robót budowlanych prowadzonych w budynkach zabytkowych działania te nie mogą naruszać przepisów i wytycznych ochrony konserwatorskiej. Wojewódzki konserwator zabytków musi wydać postanowienie dotyczące wniosku o pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektów budowlanych w ciągu 30 dni od dnia doręczenia dokumentu. Przekroczenie tego terminu uznawane jest za brak zastrzeżeń do przedstawionych we wniosku rozwiązań projektowych. W przypadku składania dokumentacji w formie zgłoszenia nie ma takiej konieczności.

Obiekty zabytkowe a warunki techniczne

W rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych [3], które jest aktem wykonawczym do ustawy Prawo budowlane, jasno określone zostały parametry, które muszą spełniać obiekty nowo powstające, modernizowane, przebudowywane i rozbudowywane, bez wskazania, czy obiekt znajduje się pod ochroną konserwatorską, czy nie. Przepisy te definiują wymagania odnośnie do poziomu izolacyjności cieplnej przegród – maksymalnych współczynników przenikania ciepła oraz poziomów rocznego zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną (EP) na różne cele (tab. 1).

Maksymalne wartości współczynnika przenikania ciepła zostały zdefiniowane dla trzech progów czasowych, tj. 2014, 2017 i 2021, z zastrzeżeniem, że budynki zajmowane lub będące w posiadaniu władz publicznych powinny spełniać wymogi zdefiniowane dla 2021 roku już w 2019.

Do minimalnych wymagań należy również roczne obliczeniowe zapotrzebowanie na nieodnawialną energię pierwotną do ogrzewania c.o., wentylacji, chłodzenia i c.w.u. oraz oświetlenia. Wartość ta zdefiniowana jest graniczną wielkością wskaźnika EP wyrażoną w kWh/(m² rok), która, co ważne, musi być spełniona tylko dla obiektów nowo budowanych. W przypadku przebudowy budynku wystarczy, że zostaną spełnione wymagania izolacyjności cieplnej przegród oraz minimalnej powierzchni okien (tab. 2) [3].

Należy zaznaczyć, że modernizowane obiekty zabytkowe nie muszą spełniać wymagań granicznego wskaźnika EP. Dodatkowo od przytoczonych obostrzeń dotyczących poziomu izolacyjności cieplnej można uzyskać odstępstwo i kontynuować prace budowlane, jeśli projektant wykaże, że stosując dostępne metody techniczne, nie ma możliwości spełnienia wymagań bez naruszania przepisów budowlanych i wytycznych konserwatorskich.

Bibliografia

1. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (DzU nr 162/2003, poz. 1568, z późn.zm.).
2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (DzU nr 89/1994, poz. 414, z późn.zm.).
3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 75/2002, poz. 690, z późn.zm.).
4. Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków (DzU 2014, poz. 1200).
5. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (DzU 2012, poz. 462, z późn.zm.).
6. Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów (DzU nr 223/2008, poz. 1459, z późn.zm.).
7. Wójcik R., Rewitalizacja i remonty budynków zabytkowych w aspekcie oszczędności energetycznej, Olsztyn, Wydział Nauk Technicznych UWM, www.cieplej.pl (kwiecień 2016).
8. Majewski Z., Problemy remontowe w budownictwie ogólnym i obiektach zabytkowych, mat. konf. XI Konferencji Naukowo-Technicznej, Wrocław 2004.
9. Charakterystyka energetyczna budynków wpisanych do rejestru zabytków, znajdujących się w obszarze wpisanym do rejestru zabytków lub budynków znajdujących się na obszarze objętym ochroną konserwatorską,www.budownictwo.abc.com.pl (sierpień 2016).
10. Drozdowicz M., Możliwości i ograniczenia metod termomodernizacji budynków zabytkowych, praca dyplomowa magisterska, Politechnika Wrocławska, 2016.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!