Ochrona dóbr osobistych w warunkach cywilnych

Ochrona prywatności osób fizycznych, dobra osobistego ludzi, jest jedną z ważniejszych przesłanek, którą usiłuje się regulować w prawie, z różnym skutkiem. Konstytucyjną ochroną dóbr osobistych każdego człowieka określono m.in. w art. 30 i 31 ustawy zasadniczej. Prawa osób należy szanować, nie wolno więc nikogo zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje, a ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych prawa mogą być ustanawiane tylko w ustawie.

Jak wiadomo, przepisy RODO zastąpiły z dniem 25 maja 2018 r. dotychczasową dyrektywę 95/46/WE z 1995 r., jak też polską ustawę, a obecnie są powszechnie obowiązujące w państwach członkowskich UE.

W naszym kraju, w ostatniej chwili wydano wprawdzie w tej sprawie nową ustawę, jednakże przepisy polskiej ustawy o ochronie danych osobowych dotyczą przetwarzania danych osobowych przez podmioty publiczne, a nie przez podmioty prywatne.

Ochrona prywatności zgodnie z prawem

Ochrona danych osobowych osób fizycznych to prawna ochrona przed nieuzasadnionym zbieraniem i przetwarzaniem danych osobowych. Niezależnie od cytowanych wyżej przepisów RODO, obowiązują przepisy ogólne Kodeksu cywilnego art. 23 i 24 KC, ustalające normę prawną dla ochrony prywatności osób fizycznych w warunkach cywilnych, gdy chodzi o dobra osobiste osób.

Co to są dobra osobiste?

Dobra osobiste człowieka, a w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach (art. 23 KC).

Dobra te zgodnie z art. 24 KC podlegają ochronie:

• po pierwsze – w razie zagrożenia naruszeniem: ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne;
• po drugie – w razie dokonanego naruszenia: ten, czyje dobro osobiste zostało naruszone, może żądać, by osoba, która dopuściła się takiego naruszenia, „dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie”;
• po trzecie – na zasadach ogólnych kodeksu cywilnego: osobie poszkodowanej wskutek naruszenia jego dóbr osobistych, przysługuje prawo żądania zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej kwoty na wskazany cel społeczny (patrz przepisy art. 448 i n. KC);
• po czwarte – na zasadach ogólnych kodeksu cywilnego: jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona danej osobie szkoda majątkowa, to ta osoba jako poszkodowana może żądać od sprawcy szkody jej naprawienia na zasadach ogólnych (patrz przepisy art. 363 i n. KC);
• po piąte – normy te nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach prawa.

Cytowane przepisy zawierają ogólną zasadę, że dobra osobiste osób fizycznych w nich wymienione, pozostają pod ochroną prawa cywilnego.

Przed kim chronią te przepisy?

Przepisy cytowane art. 23, 24 KC chronią osoby fizyczne przed każdym sprawcą, który chciałby albo który naruszyłby dobra osobiste osób chronionych, a więc przed potencjalnymi sprawcami szkody, szkody osobistej lub materialnej. Skoro mówimy o szkodzie, to mówimy też o poszkodowanym potencjalnie lub faktycznie, gdy faktycznie dochodzi do powstania szkody. Przypomnijmy, że żeby mówić o szkodzie i roszczeniach odszkodowawczych od sprawcy szkody, musi być udowodniony związek przyczynowo- skutkowy pomiędzy zdarzeniem a szkodą oraz przyczynieniem się sprawcy do jej powstania. Dochodzenie roszczeń, w tym odszkodowawczych, należy do uprawnień poszkodowanego.

Czytaj też: Ochrona danych osobowych >>>

Kto to ma udowodnić? Samo naruszenie dóbr osobistych, zgodnie z art. 6 KC w zw. art. 23 KC, ma wykazać osoba poszkodowana, w tym występująca przed sądem jako powód. Jednakże, odwrócony ciężar dowodu, wykazujący brak bezprawności działania, obciąża przed sądem stronę pozwaną, a więc w tym przypadku – sprawcę szkody (por. art. 24 § 1 zd. 1 KC).

Wniosek: Roszczenia o zadośćuczynienie lub o odszkodowanie za wyrządzoną szkodę może osoba poszkodowana dochodzić cywilnie, także w drodze powództwa przed sądem.

W sprawie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym konieczne jest, by taki powód wskazał przed sądem na szkodę, którą poniósł oraz pozostające z nią w adekwatnym związku przyczynowym zdarzenie, będące jej źródłem. Zdarzenie takie musi być działaniem pozwanego (sprawcy szkody) albo osób, za które pozwany (sprawca szkody) odpowiada, dającym się zakwalifikować jako bezprawne, a czasami także – w zależności od podstawy odpowiedzialności – jako zawinione (por. wyrok SN z dnia 20 września 2013 r., II CSK 703/12).

Zwróćmy uwagę, że przepisy art. 23 i 24 KC nie wskazują środków ochrony, a więc sankcji karnych przewidzianych za naruszenie prawa prywatności, ponieważ te odnajdziemy w innych przepisach, np. w kodeksie karnym.

Co może wyłączyć ochronę dóbr osobistych? Do okoliczności wyłączających bezprawność naruszenia dóbr osobistych osób chronionych na ogół zalicza się m.in.: działanie w ramach porządku prawnego, a więc działanie dozwolone przez obowiązujące przepisy prawa, wykonywanie prawa podmiotowego, lub też działanie za zgodą danej osoby albo działanie w obronie jej uzasadnionego interesu lub ogółu.

Wniosek: Za bezprawne uważa się każde działanie naruszające dobro osobiste osoby chronionej, jeżeli nie zachodzi żadna ze szczególnych okoliczności je usprawiedliwiających, np. określona w przepisach prawa.