Według obowiązujących wymagań normowych budynki wielkopłytowe powinny spełniać kryterium projektowego okresu użytkowania 50 lat, który nie jest równoważny z tzw. okresem życia. Wieloletnie obserwacje i działania diagnostyczne prowadzone przez środowiska inżynierskie pozwoliły na dostrzeżenie wielu nieprawidłowości minionych lat, zaistniałych w różnych fazach procesów inwestycyjnych i niewątpliwie obniżających poziom niezawodności budowli, przede wszystkim ich walorów funkcjonalnych i użytkowych.

Budynki wielkopłytowe powinny obecnie podlegać okresowym przeglądom i kompleksowym ocenom stanu technicznego [1] – w zależności od wieku, nasycenia negatywnych oddziaływań w okresie eksploatacji i stopnia degradacji podstawowych elementów wykończeniowych i konstrukcyjnych. W działaniach tych pojawia się jednak problem braku dostatecznej wiedzy o stanie tej grupy budynków, wynikający często z trudności technicznych w ocenach diagnostycznych i rozproszenia katalogowej dokumentacji technicznej.

Współczesne wymagania stawiane budynkom w zakresie ich energooszczędności i parametrów izolacyjności cieplnej są znacznie bardziej restrykcyjne niż w okresie wznoszenia budynków wielkopłytowych, również z uwagi na dyrektywy unijne ograniczenia emisji CO₂ do atmosfery.

Obecnie w ramach remontów bieżących część zarządców i właścicieli nieruchomości przeprowadza ponowne docieplenia budynków już wcześniej poddanych termomodernizacji, niewystarczającej jednak z uwagi na współcześnie stawiane wymagania.

Fot 1-2. Widok ściany zewnętrznej budynku wielkopłytowego w Szczecinie po odpadnięciu warstwy fakturowej. Widoczne pęknięcie wieszaków stalowych; fot. archiwum autorów (J. Szulc, M. Wójtowicz)

W działaniach tych spotkać można również problemy natury technicznej. Nowe warstwy izolacyjne dodatkowo dociążają wieszaki betonowej warstwy fakturowej. W systemowych ścianach trójwarstwowych w skrajnych przypadkach nośność łączników może okazać się niewystarczająca (fot. 1 i fot. 2) i konieczne stanie się ich dodatkowe wzmocnienie.

Fot. 3. Odpadnięcie warstwy dodatkowej izolacji na elewacji szczytowej na warszawskim Ursynowie (22.02.2016 r.) jako przykład uzasadniający potrzebę działań inżynierskich; fot. archiwum autorów (J. Szulc, M. Wójtowicz)

Fot. 4-5. Odpadnięcie warstwy dodatkowej izolacji na elewacji szczytowej na warszawskim Ursynowie (22.02.2016 r.) jako przykład uzasadniający potrzebę działań inżynierskich; fot. archiwum autorów (J. Szulc, M. Wójtowicz)

• Podczas dotychczasowych badań ścian trójwarstwowych dostrzeżono dodatkowo zawyżenie (w stosunku do projektu) grubości betonu warstwy fakturowej przy zaniżonej grubości wełny mineralnej oraz nieprawidłowe położenie i zakotwienie wieszaków.
• W ocenie izolacyjności cieplnej przegród budynków wielkopłytowych stwierdzono pogorszenia ich izolacyjności cieplnej z uwagi na stosowanie betonów o zwiększonej gęstości oraz różne wady wykonania lub uszkodzenia warstwy izolacji cieplnej.
• Miejscami o najniższej izolacyjności były:
  — połączenia ścian szczytowych i podłużnych ze stropem nad piwnicą,
  — złącza pionowe ścian ze ścianami logii,
  — złącza pionowe ścian szczytowych z podłużnymi, gdzie nie stosowano izolacji cieplnej lub montowano wkładki styropianowe grubości zaledwie 2 cm.

W pomieszczeniach, w których intensywność wentylacji nie jest dostosowywana przez lokatorów do emisji wilgoci, prowadzi to na ogół do występowania powierzchniowej kondensacji pary wodnej oraz rozwoju zagrzybienia.

Dokonując oceny technicznej konstrukcji budynku wielkopłytowego, zaobserwowano [2, 3]:

• rysy powierzchniowe: w złączach między prefabrykatami ściennymi i/lub stropowymi o szerokości rozwarcia poniżej 1,0 mm (ich obecność na ogół nie ma związku z bezpieczeństwem konstrukcji),
• rysy lokalne: w złączach prefabrykatów ściennych, a także w samych prefabrykatach, przechodzące przez całą szerokość złącza, ale ograniczone zasięgiem do jednej kondygnacji, szerokość rozwarcia do 3,0 mm (ocena skutków zjawiska powinna być dokonana przez rzeczoznawcę budowlanego),
• rysy strukturalne: w złączach lub prefabrykatach ściennych, sięgające przez całą grubość ściany, przechodzące z kondygnacji na kondygnacje i łączące się z rysami poziomymi w ścianie pod stropem o szerokości rozwarcia większej od 3,0 mm (występowanie takich rys w budynku wymaga podjęcia natychmiastowych środków zaradczych zapewniających bezpieczeństwo konstrukcji).

Przy ocenie stanu technicznego konstrukcji budynków jednym z elementów działań diagnostycznych [4] jest sprawdzenie zabezpieczenia konstrukcji przed skutkami oddziaływań wyjątkowych (np. uderzeniami, wybuchami gazowymi, aktami terrorystycznymi lub lokalizacją na terenach szkód górniczych). W takich sytuacjach niezbędne jest zapewnienie konstrukcji minimum bezpieczeństwa i stabilizacja nawet w przypadku zaistnienia lokalnych uszkodzeń i znaczących deformacji ustroju.