W sądach ma być bezpieczniej

Podkreślenia wymaga, że budynek sądu, sala rozpraw, stanowią miejsca, w którym ryzyko wystąpienia incydentów, skutkujących narażeniem bezpieczeństwa osób, składu orzekającego, stron i uczestników postępowania jest znacząco wyższe. Nieunikniona jest zatem, podobnie jak to ma miejsce w obiektach o podobnym ryzyku (lotniska, budynki administracji rządowej) kontrola zawartości bagażu, czy też przeglądanie odzieży, mające na celu uniknięcie takiego ryzyka.

O ile jednak na wymienionym jako przykład lotnisku, osoby tam przebywające są „w drodze” i towarzyszącej podróży chwilowości tego pobytu, to osoby, które przybyły do sądu pozostają tam w oczekiwaniu na rozstrzygnięcie i w niepewności co do swojej sytuacji. To wzmaga napięcie emocjonalne, a w konsekwencji – istotnie zwiększa ryzyko niepożądanych incydentów. W obecnym stanie prawnym pracownicy ochrony, wykonujący zadania w gmachu sądu, są pozbawieni prawa do możliwości weryfikacji wnoszonych przedmiotów, w praktyce nie są więc w stanie realizować zadania, związanego z zapobieganiem występowania określonych zagrożeń na terenie chronionego obiektu. Należy też zwrócić uwagę, że osoby wnoszące niebezpieczne przedmioty na teren sądu stanowią zagrożenie nie tylko dla pracowników wymiaru sprawiedliwości, ale także dla wszystkich osób znajdujących się na terenie sądu.

Niebezpieczne incydenty w sądach

Incydenty, skutkujące istotnym narażeniem bezpieczeństwa osób w obiektach sądowych, nie należą bowiem do rzadkości: w poszczególnych latach odnotowuje się kilka do kilkunastu zachowań, wywołujących zagrożenie życia i zdrowia (jednym z takich przykładów jest sytuacja oblania kwasem siarkowym przez stalkera na sądowym korytarzu w Łodzi), zdarzają się także ucieczki lub próby ucieczki na terenie sądu (w 2017 r. odnotowano 30 zdarzeń stanowiących zagrożenie dla życia, zdrowia i mienia na terenie sądów, w tym 3 stanowiły włamania/kradzieże, 17 stanowiło zagrożenie życia i zdrowia, a 10 – atak słowny/groźbę; w 2018 r. odnotowano 27 incydentów, w tym 7 stanowiło włamania/kradzieże, 10 stanowiło zagrożenie życia i zdrowia, a kolejnych – atak słowny/groźbę; w 2019 r. odnotowano 22 incydenty, w tym 2 stanowiły włamania/kradzieże, 5 stanowiło zagrożenie życia i zdrowia, 14 stanowiło atak słowny/groźba, 1 incydent obejmował ucieczkę/próbę ucieczki z sądu; w 2020 r. odnotowano 21 incydentów, w tym 3 stanowiły włamania/kradzieże, 2 stanowiły zagrożenie życia i zdrowia, 16 stanowiło atak słowny/groźbę).

Uniemożliwienie wniesienia na teren sądu przedmiotów i narzędzi niebezpiecznych takich jak broń palna, nóż, siekiera, substancja żrąca, substancja łatwopalna itp. stanowi sposób ograniczenia lub wyeliminowania zdarzenia, stwarzającego w szczególności bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego.

Przeciwdziałanie zagrożeniom

Nowelizacja w zakresie art. 54 Prawa o ustroju sądów powszechnych (USP) wynika z potrzeby zwiększenia bezpieczeństwa i porządku publicznego w budynkach sądowych, przy zachowaniu zasad, dopuszczających ograniczenie praw i wolności obywatelskich. W myśl tego artykułu, prezes sądu może zarządzić stosowanie środków zapewniających bezpieczeństwo w budynkach sądowych oraz zapobiegających naruszaniu zakazu wnoszenia do budynków sądów broni, amunicji, materiałów wybuchowych i innych środków niebezpiecznych. W celu zapobieżenia naruszeniu zakazu, wynikającego ze wspomnianego art. 54 §1, prezesi sądów mogą stosować środki określone w ustawie z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (DzU z 2021 r. poz. 1995), do których należy między innymi bezpośrednia ochrona fizyczna. Ochrona ta jest realizowana w sądach przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne, czyli wewnętrzne służby ochrony oraz przedsiębiorców, którzy uzyskali koncesje na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia. Pracownicy tych formacji posiadają szereg uprawnień wymienionych w art. 36 ust. 1 ww. ustawy, mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia, zdrowia i nietykalności osobistej. Katalog ten nie przyznaje im jednak prawa do przeglądania zawartości bagaży i odzieży osób w przypadku podejrzenia, że osoby te wnoszą lub posiadają przedmioty niebezpieczne. Proponowana zmiana zapewni narzędzie, zmierzające do przeciwdziałania najcięższym zagrożeniom przeciwko życiu i zdrowiu obywateli na terenie budynków sądów i możliwość wykonywania zadań, określonych w art. art. 2 ust. 4 i 5 ustawy o ochronie osób i mienia z dnia 22 sierpnia 1997 r. Zadania te obejmują: ochronę osób – działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia, zdrowia i nietykalności osobistej; ochronę mienia – działania zapobiegające przestępstwom i wykroczeniom przeciwko mieniu, a także przeciwdziałające powstawaniu szkody, wynikającej z tych zdarzeń, oraz niedopuszczające do wstępu osób nieuprawnionych na teren chroniony.

Celem projektowanych zmian – jak wskazuje projektodawca – jest zagwarantowanie niedopuszczalności wnoszenia do budynku sądu broni ani amunicji, a także materiałów wybuchowych i innych środków niebezpiecznych. Chcąc zapewnić realizację powyższych postulatów, w projekcie ustawy proponuje się nadanie nowego brzmienia §2 w art. 54 USP oraz dodanie §3-17, których istota polega na tym, że pracownik ochrony będzie miał prawo do:

• przeglądania zawartości bagażu i odzieży osób wchodzących do budynku sądu;
• odmowy zezwolenia na wejście do budynku sądu osobie, odmawiającej poddania się przeglądaniu zawartości bagażu i odzieży;
• odmowy zezwolenia na wejście do budynku sądu osobie posiadającej przy sobie broń, amunicję, a także materiały wybuchowe i inne środki niebezpieczne;
• żądania usunięcia innych przedmiotów i urządzeń lub oddania ich do depozytu.

Stosownie do treści projektowanego art. 54 §4 USP, pracownik ochrony będzie informował sekretariat właściwego wydziału sądu o braku zgody na wejście do budynku sądu osobie wezwanej na rozprawę lub posiedzenie sądu w sytuacjach, o których mowa w §3 pkt 2. Przepis ten ma na celu zapobiegnięcie sytuacjom, w których osoba wezwana na rozprawę lub posiedzenie sądu, np. w charakterze świadka zostanie ukarana karą grzywny za nieusprawiedliwione niestawiennictwo, pomimo że stawiła się do sądu, ale nie została wpuszczona do budynku sądu. Zgodnie z art. 54 §11 projektowanej ustawy, z dokonania czynności, polegających na przeglądaniu zawartości bagażu i przeglądaniu odzieży dokonujący tych czynności pracownik ochrony sporządzi protokół w przypadku, gdy osoba poddana przeglądaniu zawartości bagażu lub przeglądaniu odzieży zgłosiła takie żądanie bezpośrednio po dokonaniu tych czynności. Projekt ustawy za uzasadnione uznaje umożliwienie osobie poddanej czynności przeglądania zawartości bagażu czy też przeglądania odzieży zgłoszenia żądania sporządzenia protokołu z przeprowadzonych czynności bezpośrednio po ich dokonaniu, nie zaś w ich trakcie.

Dodatkowe uprawnienia dla pracowników ochrony

Powyższa regulacja ma w ocenie projektodawcy umożliwić sprawne przeprowadzenie czynności dokonywanych przez pracowników ochrony. Wprowadzenie ustawą dodatkowych uprawnień dla pracowników ochrony jest konsekwencją wyrażonych w art. 31, art. 41 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasady poszanowania i ochrony wolności człowieka oraz gwarancji nietykalności i wolności osobistych, które mogą być ograniczone tylko na zasadach i w trybie, określonym w ustawie. Projektowana regulacja, zawarta w art. 54 §15 USP nakłada na administratora budynku obowiązek umieszczenia, w widocznym miejscu przy wejściu do budynku sądu, informacji o przysługujących osobom wchodzącym do budynku sądowego prawach i obowiązkach, związanych z czynnościami pracowników ochrony, podejmowanymi przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia w budynkach sądowych. Rozwiązanie to w swoim założeniu ma wpłynąć pozytywnie na świadomość osób wchodzących do sądu i umożliwić im podejmowanie decyzji w optymalny sposób, zabezpieczający ich interesy.

Projekt ustawy przewiduje także szereg wyłączeń spod obowiązków rewizji, np. adwokatów, radców prawnych, notariuszy, komorników sądowych, prezesa, wiceprezesów, radców i referendarzy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej. Dotyczą one także innych osób, w stosunku do których dyrektor sądu albo prezes sądu wyraził zgodę na wejście, po uprzednim okazaniu legitymacji służbowej lub dokumentu, umożliwiającego ustalenie tożsamości i zajmowanego stanowiska lub pełnionej funkcji.

Istotne jest zatem, czy w praktyce stosowania tych przepisów weryfikowane będzie rzeczywiście, czy dany radca prawny lub adwokat jest profesjonalnym pełnomocnikiem i nie jak obecnie, gdy czasami wystarczy toga, by wejść do budynku, omijając bramkę ochrony przy braku reakcji z jej strony.