Wodomierz prawdę ci powie, ale…

Liczniki wody są urządzeniami stosowanymi powszechnie jednak wiedza na ich temat pozostawia wiele do życzenia. Przez wodomierz należy rozumieć przyrząd służący do ciągłego pomiaru objętości wody przepływającej w całkowicie wypełnionym przewodzie zamkniętym (zgodnie z §1 pkt.1 Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 20 lutego 2004 r. z późn. zm.) w sprawie wymagań metrologicznych, którym powinny odpowiadać wodomierze.

W nieruchomościach wspólnot mieszkaniowych występują dwa rodzaje wodomierzy:

• wodomierze główne – mierzą objętość (ilość) wody dopływającej do całego budynku wspólnoty, jako odbiorcy usług świadczonych przez przedsiębiorstwo wodociągowe
• wodomierze mieszkaniowe – mierzą ilość wody dopływającej do konkretnych lokali w budynku (wodomierze zimnej i ciepłej wody).

Zgodnie z obowiązującym Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 15 czerwca 2002 r. z późn. zm.), budynek wielorodzinny powinien posiadać urządzenia do pomiaru ilości zużywanej wody zimnej, ciepłej wody użytkowej oraz dostarczonego i zużytego ciepła.

Wodomierze są przyrządami pomiarowymi podlegającymi szczególnej ochronie prawnej z uwagi na fakt, że służą do rozliczeń finansowych. Zgodnie z Ustawą o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków z 7 czerwca 2001 z późn. zm., tylko wodomierz główny służy do rozliczania kosztów pobranej wody i odprowadzonych ścieków między wspólnotą mieszkaniową a przedsiębiorstwem wodociągowym.

Wodomierze w lokalach mieszkalnych i użytkowych służą przede wszystkim do pomiaru ilości wody zużytej w poszczególnych lokalach. Mogą być także podstawą rozliczeń tzw. uchybu w bilansie wody i ścieków. Na podstawie art. 26.3 ww. ustawy zarządca dokonuje wyboru metody rozliczenia kosztów wynikających z różnicy wskazań.

Wodomierze mieszkaniowe mogą zatem pełnić dodatkowo rolę podzielników kosztów tej części wody i ścieków, która nie została rozliczona na podstawie zużycia.

Rodzaje wodomierzy i ich parametry

Wodomierze produkowane są w trzech odmianach, jako

• wodomierze mechaniczne, przeznaczone do wody zimnej, o temp. 0–30°C, ciepłej, o temp. 30–90°C, gorącej, o temp. 30–130°C albo 30–180°C;
• wodomierze elektroniczne lub mechaniczne z urządzeniami elektronicznymi albo bez, przeznaczone do wody zimnej, dla przedziału temperatur 0–30°C;
• wodomierze sprzężone, przeznaczone do wody zimnej, dla przedziału temperatur 0–30°C.

Innym rodzajem podziału wodomierzy jest podział ze względu na budowę. Pod względem sposobu napływu wody na łopatki wirnika wodomierze dzielą się na:

• wodomierze jednostrumieniowe (woda jednym strumieniem oddziałuje na turbinkę) – występują w zakresie średnic DN15–150;
• wodomierze wielostrumieniowe (turbinka znajduje się wewnątrz kierownicy strumienia, który rozbija jeden strumień wody na wiele mniejszych) – występują w zakresie średnic DN15–DN50;
• wodomierze śrubowe (turbina zwana w tej konstrukcji śrubą, osadzona jest na osi położonej równolegle do strumienia wody) występują w zakresie średnic DN50–DN500;
• wodomierze tłokowe – wodomierze objętościowe mierzą wprost objętość wody przepływającej przez przyrząd. Elementem ruchomym jest w nich tłok pracujący często mimośrodowo.

W zależności od konstrukcji i warunków pracy mechanizmu liczącego, wodomierze dzielą się na:

• mokre (mokrobieżne),
• ekstra suche (suchobieżne), w których liczydło oraz przekładnia są odseparowane od wody natomiast informacja o obrotach elementu ruchomego znajdującego się w części hydraulicznej jest przekazywana za pomocą sprzęgu magnetycznego,
• suche (półmokre) posiadające suche liczydło, ale mokrą przekładnię,
• z częścią liczydła wypełnioną cieczą (najczęściej gliceryną).

Liczydło wodomierza mokrego jest całkowicie zanurzone w przepływającej wodzie. Natomiast w przypadku wodomierza suchego, w wodzie znajduje się tylko cześć robocza wirnika, która jest szczelnie oddzielona od tej części, gdzie znajduje się mechanizm liczący. 

Dzięki takiemu rozwiązaniu mechanizm liczący nie jest narażony na zamulenie lub korozję. Rejestrowanie liczby obrotów wirnika odbywa się w suchej części. Do tego celu wykorzystywane są czujniki magnetyczne, elektryczne lub ultradźwiękowe, których celem jest zwiększenie dokładności pomiarów przy małych przepływach wody.

Wodomierze jako wyrób handlowy powinny zawierać następujące informacje: nazwa producenta, znak zatwierdzenia typu (jeśli jest nadany),rok produkcji, numer fabryczny, strzałki wskazujące kierunek przepływu wody, jednostkę miary, górne graniczne ciśnienie wody (podane w barach), w przypadku kiedy wodomierz może pracować tylko w położeniu pionowym, powinien posiadać literkę „V”, natomiast jeśli może pracować tylko w położeniu poziomym – literkę „H”. Ponadto powinny posiadać informację o tym jaki jest nominalny strumień objętości przepływu i klasa metrologiczna.

Rozróżnia się cztery klasy metrologiczne (dokładności pomiaru) wodomierzy. Przy czym dla wodomierzy wody zimnej mamy klasy A,B,C a dla wody ciepłej i gorącej A,B,C i D. Wodomierze klasy A są najmniej dokładne (wąski obszar mierniczy) natomiast klasy C lub D najbardziej dokładne.

Legalnie do obrotu i użytkowania w Polsce mogą być wprowadzane wodomierze posiadające ważne:

• zatwierdzenie typu Głównego Urzędu Miar (oznaczenie na wodomierzu PL T); lub
• zatwierdzenie typu wydane w jednym z instytutów metrologicznych (odpowiedników GUM) w krajach Unii Europejskiej na podstawie dyrektyw tak zwanego starego podejścia (oznaczenie na wodomierzu ε wraz z symbolem państwa, w którym wydano certyfikat); lub
• certyfikat badania typu Wspólnoty Europejskiej (moduł B), alternatywą jest kompleksowe zapewnienie zgodności (moduł H1).

Dwie pierwsze kategorie wodomierzy nie podlegają Ustawie o systemie oceny zgodności i mogą być produkowane według normy ISO4064 nie dłużej niż do października 2016 r.

Trzecia kategoria produktów pojawiła się na rynku po wprowadzeniu w Polsce 7 stycznia 2007 r. europejskiej dyrektywy 2004/22/WE z 31 marca 2004 r. o przyrządach pomiarowych zwanej w skrócie MID (Measuring Instruments Directive) i z czasem (od listopada 2016 r.) zastąpi całkowicie pierwsze dwie kategorie.

Wodomierze wprowadzane do obrotu i użytkowania zgodnie z MID podlegają wprost ustawie o systemie oceny zgodności i producent niezależnie od certyfikatu badania typu powinien wystawiać deklaracje zgodności z dyrektywą 2004/22/WE i nową europejską normą EN14154 na wodomierze.

Nie można deprecjonować wodomierzy jedynie ze względu na rodzaj posiadanego certyfikatu, ich różnorodność wynika z faktu, że jesteśmy w trakcie 10. letniego okresu przejściowego, umożliwiającego producentom dostosowanie się do wymogów nowej dyrektywy.

Poza wymienionymi wyżej certyfikatami, wodomierze powinny posiadać atest higieniczny.

Legalizacja

Wodomierze podlegają legalizacji. Dowodem przeprowadzenia legalizacji jest cecha legalizacyjna znajdująca się na urządzeniu wraz z rokiem, w którym czynność została wykonana. Nie stosuje się świadectwa legalizacji w postaci papierowej. Ważność legalizacji dla wszystkich wodomierzy wynosi 5 lat, licząc od roku następującego po roku wykonania legalizacji. Następnie można wykonać legalizację ponowną na kolejne 5 lat. Warto podkreślić, że zarówno okres ważności legalizacji pierwotnej jak i zasady przeprowadzania legalizacji ponownej nie są określone w dyrektywie unijnej, lecz znajdują się w gestii państw członkowskich UE.

Podstawy doboru wodomierzy

Dobierając wodomierz należy wziąć pod uwagę temperaturę i ciśnienie wody odpowiadające maksymalnemu strumieniowi wody, dopuszczalne straty hydrauliczne, które mogą spowodować obniżenie ilości wypływu wody poniżej niezbędnego minimum oraz warunki instalacyjne czyli średnicę rur, niezbędne długości dla spełnienia wymagań normatywnych, dopuszczalną dla danego wodomierza pozycje montowania i związana z tym klasę obciążeń.

Wymagania dotyczące rodzaju i miejsc zainstalowania wodomierzy wg rozporządzenia

Najbardziej popularne w budownictwie mieszkaniowym, głównie z uwagi na cenę i małe gabaryty, są wodomierze jednostrumieniowe, ekstra suche. Posiadają one szereg wad, o których warto wiedzieć. Przede wszystkim wymagają stosowania odpowiedniej długości odcinków prostych dla zamontowania wodomierza. Jest to odcinek równy 5 średnic rury przed i 3 średnice rury za wodomierzem. Przy każdej innej pozycji niż pozioma, parametry metrologiczne wodomierza radykalnie się pogarszają. Pozycja pozioma montażu wodomierza oznacza, że oś wodomierza jest w pozycji poziomej, a liczydło skierowane pionowo do góry. Nowoczesne systemy zdalnego odczytu są konstruowane przede wszystkim dla technologii ekstra suchej

Wady związanej z obniżeniem klasy metrologicznej są pozbawione wodomierze objętościowe posiadające taką samą klasę metrologiczną w każdej pozycji montażu i dodatkowo nie wymagające odcinków prostych przed i za wodomierzem. Wodomierze mokre i z liczydłem wypełnionym gliceryną są z kolei bardziej odporne na silne pole magnetyczne, jednak przepływająca przez nie woda powoduje skrócenie czasu eksploatacji i co gorsza obniżenie parametrów metrologicznych.

Niezależnie od rodzaju wodomierza powinien on być zamontowany tak aby była możliwość jego sprawnego demontażu i wymiany. Patrząc zgodnie z kierunkiem przepływu wody instalacja powinna być dobrze odpowietrzana gdyż od tego zależy dokładność pomiaru. Pozycja montażu wodomierza powinna być zgodna z oznakowaniem. Wodomierz powinien być zamontowany zgodnie z kierunkiem strzałki na jego obudowie, która wskazuje kierunek przepływu wody. Podłączone wodomierze powinny być zabezpieczone przez założenie plomby.

Przyczyny powstawania tzw. uchybu bilansu zużycia wody

Dotychczasowe obserwacje potwierdzają, że na ogół w budownictwie wielorodzinnym jest brak zgodności między sumą wskazań wodomierzy lokalowych, a wodomierzem głównym zamontowanym na przyłączu do budynku. Rozbieżność ta waha się od 15 do 20%.

Podstawowe przyczyny powodujące rozbieżność są następujące:

• nieprawidłowy dobór wodomierzy głównych i mieszkaniowych pomiar wewnętrzny jest dokonywany urządzeniami o innej klasie pomiarowej niż pomiar zewnętrzny,
• jakość wodomierzy mieszkaniowych i sposób ich montażu; wodomierze w gorszej klasie metrologicznej, zamontowane w pozycji, w której klasa metrologiczna jest niższa,
• liczba wodomierzy mieszkaniowych (wiele pionów w jednym lokalu),
• wiek i materiał z którego wykonana jest instalacja; wybrania konstrukcji podatnej na szybsze zużycie,
• jakość wody wodociągowej,
• przecieki na instalacjach wewnętrznych,
• przecieki na zaworach czerpalnych i przyborach sanitarnych,
• terminy i sposób zbierania danych o zużyciu wody w poszczególnych mieszkaniach (odczyty liczników); odczyt nie jest dokonywany równocześnie,
• nie wszystkie punkty poboru (wycieku) wody są opomiarowane,
• nieuprawniona ingerencja w instalację poprzez: oddziaływanie silnym polem magnetycznym, kradzież wody przed wodomierzem, cofanie wodomierza, okresowy montaż wodomierza niezgodny ze strzałka, zdejmowanie sitek i zatrzymywanie wirnika, zacieranie i przebijanie plomb legalizacyjnych, budowa obejść omijających wodomierz, nawiercanie otworów w obudowie liczydła i mechaniczne zatrzymywanie mechanizmu liczącego, częściowe zamknięcie zaworu kulowego przed wodomierzem co powoduje deformacje profilu prędkości i pogorszenie jakości pomiaru,
• brak zaworów zwrotnych zabezpieczających przed przepływami zwrotnymi,
• metodyka rozliczania kosztów zużycia wody i ścieków.

Część przyczyn powstania uchybu można wyeliminować. Jednak najistotniejszym powodem braku bilansowania się wody są problemy metrologiczne. Najczęściej wynikają one z zastosowania wodomierzy o nieprawidłowo dobranych parametrach.

Zdalny odczyt

Jeżeli planujemy zautomatyzowanie odczytu wodomierzy, warto podczas wymiany wybrać wodomierze przystosowane do zamontowania modułów, służących do zdalnego odczytu. Poza wygodą związaną z brakiem konieczności wchodzenia do lokali, umożliwia to także równoczesność odczytu, co jest jednym z warunków prawidłowego bilansu wody.

W przypadku nowych budynków najlepszym rozwiązaniem jest odczyt kablowy i podłączenie się do internetu. W starych zasobach możemy zainstalować moduły do odczytu radiowego. W obu przypadkach należy jednak stosować nowoczesne moduły elektroniczne, rozpoznające kierunek przepływu wody, nie wykorzystujące do transmisji danych elementów magnetycznych (jak np. kontaktrony). Jest to warunek minimum, który należy spełnić, aby odczytywane zdalnie wartości były zgodne ze wskazaniami liczydeł wodomierzy.

Zabezpieczenie wodomierzy

Sposób zabezpieczenia wodomierzy uzależniony jest od zagrożeń, jakie mogą występować w ich eksploatacji. Zabezpieczenie przed nieuprawnioną ingerencją zewnętrzną polega na plombowaniu nie tylko samego urządzenia, ale także całego zestawu. Wyzwaniem dla producentów wodomierzy stało się zabezpieczenie wodomierza przed oddziaływaniem sinego pola magnetycznego, przez co dochodziło do zaniżania odczytów. Najczęściej stosowanym sposobem jest zastosowanie wskaźnika ingerencji. Wskaźnik ten dzięki trwałemu przyjmowaniu odmiennej pozycji lub zmianie koloru czy rysunku, po zadziałaniu pola magnetycznego na wodomierz, daje jednoznaczną informację o podejmowanych próbach ingerencji zewnętrznej.

Opomiarowanie zużycia mediów daje wspólnocie co najmniej trzy korzyści: po pierwsze – przejrzystość – każdy płaci za taką ilość wody jaką zużył; po drugie – oszczędność – kontrola zużycia i koszty wymuszają daleko idącą zmianę zachowań mieszkańców; po trzecie – porządek – wprowadzenie regulaminów rozliczeń powoduje, że wszyscy mieszkańcy rozliczani są według tych samych reguł.

Aby jednak wodomierze mogły być podstawą do rozliczeń i pomocą w naszej pracy, należy przestrzegać pewnych reguł – nie tylko matematycznych.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!