Przedawnienie roszczenia banku o zwrot wypłaconego kapitału

W sprawie rozpoznanej przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 16 września 2022 r. (sygn. akt I ACa 387/22) kredytobiorca w pozwie przeciwko bankowi domagał się unieważnienia umowy kredytu hipotecznego i zasądzenia na swoją rzecz kwoty 540 692,84 zł.

Postanowienia umowne 

Zawarcie umowy poprzedzały trzy spotkania, podczas których przedstawiono powódce trzy oferty kredytu w walutach: w euro, w złotych oraz we franku szwajcarskim (CHF), którego rata była najniższa. Podczas spotkań powódce nie wyjaśniono na czym ma polegać indeksacja, nie pokazywano symulacji, nie było też mowy o wpływie kursu waluty na saldo zadłużenia ani o tym, jak bank tworzy tabele kursowe.

Do umowy dołączony był regulamin kredytu hipotecznego, zgodnie z którym w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wypłata kredytu następowała w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z tabelą obowiązującą w momencie wypłaty pieniędzy z kredytu.

Powódka złożyła oświadczenie związane z ubieganiem się o kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej, w którym podała, że jest świadoma ryzyka kursowego, zna postanowienia regulaminu kredytu hipotecznego i dokonuje wyboru zaciągnięcia kredytu indeksowanego do waluty obcej. Otrzymała od banku 510 000 zł.

Sąd Okręgowy zasądził żądaną przez kredytobiorcę kwotę, ponieważ stwierdził, że narusza ona art. 353¹ KC. Zgodnie z tym przepisem strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) tego stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Regulamin kredytu hipotecznego przyznaje bankowi prawo do jednostronnego wyznaczania salda kredytu, regulowania wysokości rat kredytu indeksowanego przy pozbawieniu kredytobiorcy wpływu na powyższe. To zdaniem sądu sytuacja sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, bo powódka nie miała świadomości o takim praktycznym ukształtowaniu jej umowy. Postanowienia umowne nie zostały między stronami indywidualnie uzgodnione. Jak wynika bowiem z zeznań powódki, nie miała ona żadnego wpływu na zapisy umowy.

Obowiązek informacyjny banku

Zdaniem Sądu Okręgowego pouczenia udzielone powódce nie spełniały w żadnej mierze waloru informacyjnego, nie wskazywały na jednoznaczne powody i specyfikę przeliczania waluty tak, by jako konsumentka mogła przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikające dla niej z tego fakty i skutki ekonomiczne. Wypełnienie obowiązku informacyjnego wymagało wszechstronnej informacji o ryzyku w stosunku do raty, ale i kapitału pozostającego do spłaty. Sąd uznał zapisy umowy za niedozwolone postanowienia umowne, ponieważ ani umowa, ani zapisy regulaminu (czyli załącznika do umowy) nie określają żadnych zasad ustalania kursów, przez co bank ma prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu wysokości tzw. spreadu walutowego – czyli różnicy pomiędzy kursem sprzedaży i kursem kupna waluty obcej, przy pozbawieniu kredytobiorcy jakiegokolwiek wpływu na to.

W ocenie sądu pierwszej instancji nie doszło do przedawnienia roszczenia powódki, ponieważ nie zostało wskazane i wykazane, że powódka pozostawała w nieuzasadnionej zwłoce ze skierowaniem sprawy do sądu, skoro faktycznie termin ten mógłby biec od wezwania pozwanego do spełnienia świadczeń objętych ostatecznie niniejszą umową. Od tego zaś czasu nie minęło 10 lat. Pomimo więc, że umowa została zawarta w 2007 r. sąd przyjął, że do przedawnienia jej roszczeń nie doszło.

Apelacja banku słuszna 

W apelacji powódka stwierdziła, że odsetki ustawowe są jej należne od momentu trwałej bezskuteczności niniejszej umowy, tj. od momentu złożenia przez powoda pozwu o zapłatę, poprzedzonego wezwaniem pozwanego do zapłaty lub podjęcia mediacji (z dnia 28 października 2018 r.), gdzie w treści tego pisma powód świadomie zakwestionował ważność umowy kredytu.

Pozwany bank również wniósł apelację, w której twierdził, że w sposób wystarczający poinformował kredytobiorcę o warunkach umowy, postanowienia indeksacyjne zawarte w umowie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny i przejrzysty. Wyrokowi Sądu Okręgowego zarzucił błędne uznanie, że powódce przysługuje prawo do żądania zwrotu rat kredytu, gdy świadczenia te czyniły zadość zasadom współżycia społecznego, a także dotyczyły spełnienia świadczenia przed nadejściem terminu wymagalności.

Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał apelację banku za słuszną w zakresie roszczenia odsetkowego oraz w związku z uwzględnieniem zarzutu zatrzymania, co miało wpływ na rozstrzygnięcie o odsetkach za opóźnienie.

Sąd Najwyższy w uchwale z 7 maja 2021 r. (sygn. akt III CZP 6/21), która ma moc zasady prawnej orzekł, że niedozwolone postanowienie umowne (art. 385¹ §1 KC) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może jednak udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną. Sąd Najwyższy przesądził też, że jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy. Co do zasady termin przedawnienia tych roszczeń może rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę – konsumenta wiążącej decyzji w tym względzie. Dopiero wtedy można uznać, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny, a strony mogły zażądać skutecznie zwrotu nienależnego.

Sąd odwoławczy uznał, że wcześniej uzyskana przez powódkę np. od pełnomocnika procesowego, wiedza o konsekwencjach upadku umowy nie miała wpływu na bieg terminu przedawnienia roszczenia banku, skoro powódka jasną deklarację co do upadku umowy złożyła dopiero w postępowaniu sądowym.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 września 2022 r. (sygn. akt I ACa 387/22)