Rozliczanie kosztów energii cieplnej z lokalnej kotłowni

Na skutek przekształceń własnościowych doszło do wielu sytuacji, w których z majątku dotychczasowego właściciela – najczęściej będącego podmiotem państwowym – wyodrębniono kilka nieruchomości stanowiących aktualnie odrębny przedmiot własności. Pomiędzy tymi nieruchomościami pozostał jednak związek funkcjonalny w postaci choćby wspólnej kotłowni lokalnej, która – pomimo tego, że stała się własnością tylko jednego z wyodrębnianych podmiotów – nadal zaopatruje w ciepło wszystkie okoliczne budynki. Sytuacja taka trwa niezależnie od woli właścicieli sąsiadujących ze sobą nieruchomości albowiem brak jest alternatywy dla istniejącego od lat w sąsiedztwie źródła ciepła.

Ze wspomnianym stanem faktycznym najczęściej mamy do czynienia w przypadku nieruchomości stanowiących niegdyś własność Państwowych Gospodarstw Rolnych, w których – na skutek sprzedaży kolejnych lokali – powstały wspólnoty mieszkaniowe oraz spółdzielnie mieszkaniowe tworzone na bazie majątku gospodarstw rolnych przekazywanego kolejnym następcom prawnym tych gospodarstw.

Nieporozumienia pomiędzy dostawcą ciepła a jego odbiorcą

Opisana sytuacja sprawia, że na gruncie rozliczenia kosztów ciepła wytworzonego w lokalnej kotłowni, a następnie dostarczonego do sąsiednich budynków, bardzo często dochodzi do nieporozumień pomiędzy właścicielem takiej kotłowni a odbiorcami energii cieplnej.

Rozstrzygnięcie takich sporów nie jest łatwe albowiem każda ze skonfliktowanych stron przedstawia kolejne argumenty mające uzasadniać jej racje.

W dużym uproszczeniu problem sprowadza się do tego, jakich opłat może żądać od odbiorcy ciepła jego dostawca.

Z jednej strony właściciele lokalnych kotłowni próbują obciążyć odbiorców wszelkimi możliwymi kosztami, które choćby pośrednio są związane z utrzymaniem kotłowni, a z drugiej strony – na skutek rosnącej świadomości prawnej – odbiorcy ciepła coraz konsekwentniej domagają się szczegółowego rozliczenia kosztów dostarczonego ciepła, kwestionując przy tym elementy opłat, którymi w ich odczuciu zostali obciążeni niesłusznie.

Dodając do tego fakt, iż ciepło dostarczane do budynku wielolokalowego jest specyficznym produktem, którego rozliczenie zawsze sprawia większe lub mniejsze trudności oraz wywołuje wątpliwości poszczególnych jego odbiorców, a także mając na uwadze konieczność jego dostaw, nieporozumienia pomiędzy jego dostawcą a odbiorcami szybko rosną do rangi poważnych konfliktów.

Poniższe uwagi mają na celu przybliżenie podstaw prawnych tego skomplikowanego zagadnienia oraz wskazanie argumentów, które mogą okazać się przydatne podczas rozliczania kosztów dostarczonego ciepła.

Spółdzielnia w kręgu przedsiębiorstw energetycznych

Na potrzeby opisywanego zagadnienia przyjmijmy, iż lokalna kotłownia, w której wytwarza się ciepło dostarczane następnie do kilku okolicznych budynków stanowi własność spółdzielni mieszkaniowej, a odbiorcami tego ciepła są wspólnoty mieszkaniowe, które nie są zarządzane przez tę spółdzielnię, a więc jedyny związek pomiędzy tymi podmiotami polega właśnie na zakupie energii cieplnej.

Stosownie do treści art. 3 pkt 12 Ustawy Prawo energetyczne z 10 kwietnia 1997 r. (DzU z 2006 r., nr 89, poz. 625 z późn. zm.), przedsiębiorstwem energetycznym jest każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania, dystrybucji paliw albo energii lub obrotu nimi.

W wyroku z 22 grudnia 1999 roku (sygn. akt XVII Ama 39/99) Sąd Antymonopolowy wskazał natomiast, iż spółdzielnia mieszkaniowa, wytwarzając energię cieplną i następnie sprzedając ją innym podmiotom, jest przedsiębiorstwem energetycznym w rozumieniu cytowanej regulacji, chociażby nie dotyczył jej obowiązek posiadania koncesji i zatwierdzenia taryfy przez prezesa Urzędu Regulacji Energetyki.

W tym miejscu jednoznacznie więc należy wskazać, iż status przedsiębiorstwa energetycznego – a co za tym idzie podleganie ścisłym regulacjom wynikającym z Prawa energetycznego i wydanych na jego podstawie rozporządzeń wykonawczych – nie dotyczy jedynie wielkich podmiotów zajmujących się tylko wytwarzaniem różnego rodzaju energii, których działalność jest koncesjonowana. Obowiązki takie ciążą bowiem również na niedużych podmiotach, dla których dostarczanie energii stanowi jedynie niewielki element ich działalności.

Posiadanie koncesji

W stanie faktycznym, w którym zapadło cytowane wyżej orzeczenie, spółdzielnia mieszkaniowa wywodziła brak istnienia po jej stronie przymiotu przedsiębiorstwa energetycznego, wskazując właśnie na niewielką moc znamionową kotłowni i związany z tym brak obowiązku posiadania koncesji na wytwarzanie i sprzedaż energii cieplnej.

Uzasadniając swoje orzeczenie Sąd Antymonopolowy wskazał natomiast, iż na charakter przedsiębiorstwa energetycznego nie ma decydującego wpływu okoliczność posiadania koncesji, czy też zatwierdzenie taryfy przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki albowiem istotne jest prowadzenie przez dany podmiot działalności gospodarczej w tym zakresie w rozumieniu art. 2 ust. 1 Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z 2 lipca 2004 r. (DzU z 2010 r., nr 220, poz. 1447 z późn. zm.). Jednocześnie Sąd wskazał wprost, iż nie może ulegać wątpliwości, że wytwarzanie przez spółdzielnię w sposób zawodowy ciepła w administrowanej przez siebie kotłowni, a następnie sprzedaż tej energii, wyczerpuje znamiona działalności gospodarczej.

Pamiętać przy tym należy, iż istnienie po stronie przedsiębiorstwa energetycznego obowiązku posiadania koncesji lub brak takiego obowiązku jest uzależniony od mocy cieplnej. Zgodnie bowiem z treścią art. 32 ust. 1 pkt 1c Prawa energetycznego, uzyskania koncesji wymaga wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania paliw lub energii, z wyłączeniem wytwarzania ciepła w źródłach o łącznej mocy zainstalowanej cieplnej nieprzekraczającej 5 MW.

W tym miejscu warto przytoczyć pogląd sformułowany przez Sąd Antymonopolowy w wyroku z 17 czerwca 2002 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt XVII Ame 74/2001, iż istnieje również możliwość udzielenia spółdzielni mieszkaniowej, wbrew jej woli, koncesji na wytwarzanie ciepła, z urzędu przez Prezesa URE, w sytuacji gdy spółdzielnia wytwarza ciepło i sprzedaje tę energię podmiotom nie będącym jej członkami, jeżeli wymóg uzyskania takiej koncesji wynika z przepisów ustawy Prawo energetyczne.

Konkludując, samo nieistnienie po stronie dostarczającej ciepło spółdzielni mieszkaniowej obowiązku posiadania stosownych koncesji, nie wyklucza tej spółdzielni z kręgu przedsiębiorstw energetycznych, o czym należy pamiętać interpretując przedstawione poniżej regulacje.

Kalkulacja taryf i koszty zakupu ciepła

Treść art. 45 ust. 1 Prawa energetycznego stanowi jednoznacznie, iż przedsiębiorstwa energetyczne ustalają taryfy dla paliw gazowych lub energii, stosownie do zakresu wykonywanej działalności gospodarczej.

Z powyższego wynika więc, iż dostawca ciepła nie tylko ma obowiązek ustalenia taryf, które będą podstawą rozliczeń za dostarczone ciepło, ale nie może kształtować tych taryf w sposób dowolny. Wspomniane taryfy muszą być bowiem ustalone w sposób, który z jednej strony zapewni pokrycie kosztów wytworzenia energii cieplnej, ale z drugiej strony zapewni ochronę interesów odbiorców ciepła. Podkreślić należy, na co wprost zwrócił uwagę Sąd Antymonopolowy w cytowanym już wyroku z dnia 22 grudnia 1999 roku, iż niepodleganie spółdzielni obowiązkowi koncesjonowania, a tym samym przedkładania taryfy do zatwierdzenia Prezesowi URE, nie zwalnia spółdzielni z powinności stosowania przy ustalaniu swej taryfy zasad, o których mowa w treści art. 45 ust. 1 Prawa energetycznego.

Z kolei w wyroku z 18 sierpnia 1999 r. (sygn. akt XVII Ame 22/99) Sąd Antymonopolowy uznał, iż nie zachodzi przypadek nieuzasadnionego poziomu cen jeżeli proponowane przez przedsiębiorstwo energetyczne opłaty pokrywają mu jedynie rzeczywiście ponoszone koszty, przy założeniu z jego strony zachowania należytej staranności.

W myśl art. 45 ust. 2 i 3 Prawa energetycznego, taryfy dla paliw gazowych, energii elektrycznej i ciepła mogą nadto uwzględniać koszty współfinansowania przez przedsiębiorstwa energetyczne przedsięwzięć i usług zmierzających do zmniejszenia zużycia paliw i energii u odbiorców, stanowiących ekonomiczne uzasadnienie uniknięcia budowy nowych źródeł energii i sieci oraz koszty współfinansowania przez przedsiębiorstwa energetyczne przedsięwzięć związanych z rozwojem odnawialnych źródeł energii. Choć w przypadku małych kotłowni osiedlowych sytuacja uwzględnienia wspomnianych kosztów niewątpliwie będzie należała do rzadkości, to warto pamiętać o tym, że takie regulacje istnieją.

Z punktu widzenia tematu niniejszej publikacji warto niewątpliwie wskazać na treść art. 45 ust. 4 Prawa energetycznego, który statuuje zasadę, że przedsiębiorstwa energetyczne mogą różnicować ceny i stawki opłat określone w taryfach dla paliw gazowych, energii elektrycznej i ciepła dla różnych grup odbiorców wyłącznie ze względu na koszty uzasadnione spowodowane realizacją świadczenia. Wynika z tego, że przedsiębiorstwo energetyczne, w tym dostarczająca ciepło spółdzielnia mieszkaniowa, nie może w sposób dowolny różnicować opłat za dostarczone ciepło jedynie w zależności od rodzaju podmiotu, któremu ciepło to zostaje dostarczone. Niedopuszczalna jest więc sytuacja, w której odbiorcy ciepła z tego samego źródła ponosiliby różne koszty jego zakupu, choć nie znajdowałoby to to uzasadnienia w kosztach realizacji dostaw, a więc z obiektywnego punktu widzenia.

Dopiero na podstawie cen i stawek opłat zawartych w taryfie, przedsiębiorstwo energetyczne wylicza opłaty za dostarczane do odbiorcy paliwa gazowe, energię elektryczną lub ciepło, które – z uwzględnieniem udzielonych odbiorcy upustów i bonifikat – stanowią koszty zakupu tych paliw, energii elektrycznej lub ciepła dostarczanych do budynku, w którym znajdują się lokale mieszkalne i użytkowe, zamieszkane lub użytkowane przez osoby niebędące odbiorcami.

Kto zawiera umowę sprzedaży ciepła?

W tym miejscu zasadne jest powołanie poglądu wyrażonego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 28 listopada 2006 r., wydanym w sprawie o sygn. akt VI ACa 282/2006, iż umowa sprzedaży ciepła z przedsiębiorstwem energetycznym nie może być zawarta z poszczególnymi właścicielami lokali, bez względu na to, kogo upoważnią do reprezentacji.

Stroną takiej umowy winna zostać wspólnota mieszkaniowa, działająca w ramach szeroko rozumianego zarządu nieruchomością wspólną. Skoro więc stroną umowy o dostarczanie ciepła jest z jednej strony wspólnota mieszkaniowa, a z drugiej strony – działająca jako przedsiębiorstwo energetyczne – spółdzielnia mieszkaniowa, to wszelkie rozliczenia z tego tytułu, mogą odbywać się wyłącznie pomiędzy tymi podmiotami, a więc z wyłączeniem bezpośredniego udziału indywidualnych właścicieli lokali. Ci bowiem za zużyte ciepło będą płacić na rzecz wspólnoty mieszkaniowej, a nie przedsiębiorstwa energetycznego.

Zagadnienie rozliczania energii cieplnej dostarczanej do budynku wspólnoty mieszkaniowej jest więc wielopłaszczyznowe. W kolejnej części niniejszej publikacji zostaną przedstawione szczegółowe zasady kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń z tytułu zaopatrzenia w ciepło, a także uwagi dotyczące praktycznych aspektów rozliczeń za dostarczone ciepło z uwzględnieniem wątpliwości pojawiających się po stronie odbiorców.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!