Nieważność umowy kredytowej a roszczenie kredytobiorcy o zwrot świadczeń

W sprawie rozpoznanej przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 13 września 2022 r. (sygn. akt V ACa 110/22) powód chciał wziąć kredyt, bank przedstawił mu propozycję podpisania umowy kredytu we frankach na zakup mieszkania. Bank nie poinformował go rzetelnie o mechanizmie funkcjonowania kredytu indeksowanego, a także o wynikających z niego ryzykach. Klientowi przedstawiono jedynie wykres z ostatnich dwóch lat pokazujący, że frank szwajcarski jest bardzo stabilną walutą. Klient nie miał możliwości negocjowania umowy, otrzymał informację, że warunki kredytu nie mogą podlegać zmianom. Kredytobiorca na swoje pytania uzyskiwał odpowiedzi pracownika banku, jednak zostały one przedstawione językiem specjalistycznym i dla niego niezrozumiałym. Nie zostało mu także w sposób przystępny wytłumaczone na czym polega waloryzacja, indeksacja i jak tworzone są tabele kursowe.

Kredytobiorca podpisał umowę. Bank wskazał, że kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 3 października 2006 roku według kursu kupna waluty z tabeli kursowej banku wynosiła 77 441,63 CHF. Jednak zgodnie z umową, kwota ta miała charakter informacyjny i nie stanowiła zobowiązania banku zaś wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu mogła być różna od podanej.

SA: zawarta umowa nieważna

Kredytobiorca złożył do sądu pozew o ustalenie nieważności umowy. Sąd Okręgowy uznał pozew, orzekł nieważność zawartej umowy kredytu ze względu na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego i na to, że zawiera wiele klauzul niedozwolonych. Sąd wskazał, że w przypadku zawarcia umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu, powinna ściśle określać umowa kredytu. Oznacza to, że kredytobiorca już na etapie umowy kredytowej powinien być odpowiednio poinformowany przez bank o istotnych dla niego zasadach związanych ze spłatą kredytu. Zdaniem sądu w umowie zasady ustalania kursów zostały przekazane do wyłącznych uprawnień pozwanego banku, nie określając bliżej kryteriów ustalania ich wysokości. Sąd podzielił stanowisko kredytobiorcy, że określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron. W omawianej sprawie kredytobiorca nie był w stanie określić ostatecznego kosztu kredytu oraz konsekwencji finansowych związanych ze stosowaniem klauzul waloryzacyjnych.

Sąd podkreślił, że w świetle najnowszego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu denominowaną w obcej walucie, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w wypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie. Ponadto, przedsiębiorca musi przedstawić możliwe zmiany kursów wymiany walut i ryzyko związane z zawarciem takiej umowy (np. wyrok TSUE z 10 czerwca 2021 r., sygn. akt C – 776/19).

W ocenie sądu kredytobiorca nie był prawidłowo poinformowany o realnej skali ryzyka, a przede wszystkim tego, że wzrost kursu będzie rzutować na saldo całego kapitału kredytu. Pozwany bank nie zaproponował natomiast powodowi żadnej transakcji umożliwiającej zabezpieczenie go przed ryzykiem kursowym, np. poprzez zawarcie klauzuli ograniczającej straty do określonego poziomu (tzw. stop loss) czy ubezpieczenia od ryzyka kursowego. Nie zwrócił też powodowi uwagi na celowość podjęcia działań w tym zakresie. Sprzeczne z zasadami współżycia społecznego było narażenie powoda na nieograniczone ryzyko kursowe.

Pismem z dnia 6 listopada 2020 r. powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty dochodzonej pozwem. Wskazał, że zapłaty należy dokonać w nieprzekraczalnym terminie 30 dni od dnia doręczenia wezwania.

Apelacja banku oddalona

Pozwany bank złożył apelację od wyroku Sądu Okręgowego. Podkreślił, że postanowienia umowne dotyczące kredytu zostały indywidualnie uzgodnione z kredytobiorcą. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił apelację. Sąd podzielił stanowisko Sądu Okręgowego, że postanowienia umowne dotyczące indeksacji kredytu nie zostały indywidualnie uzgodnione z kredytobiorcą.

Oświadczenie kredytobiorcy zawarte w umowie kredytu, z którego wynika, że został dokładnie zapoznany z warunkami udzielania kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym z zasadami dotyczącymi spłaty, oraz że jest świadomy, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe, a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu, świadczy o jedynie formalnym poinformowaniu powoda o ryzyku walutowym związanym z zawarciem umowy. Nie ma w nim mowy o nieograniczonym ryzyku kursowym ani o przedstawieniu kredytobiorcy symulacji obrazujących wpływ zmian kursowych na wysokość jego zobowiązań wobec banku.

Wobec nieważności umowy kredytowej powodowi, jako konsumentowi, przysługuje prawo zwrotu świadczeń spełnionych w wykonaniu tej umowy. Roszczenie o zwrot świadczeń jest niezależne od tego, czy i w jakim zakresie powód jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. Spełnione przez kredytobiorcę nienależnie, na podstawie postanowienia niedozwolonego świadczenie, podlega zwrotowi, choćby kredytobiorca był równolegle dłużnikiem banku.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia13 września 2022 r. (sygn. akt V ACa 110/22)