Strefy Czystego Transportu

Podstawą prawną ustanawiania Stref Czystego Transportu (SCT) są postanowienia art. 39 i art. 40 ustawy z dnia 11 stycznia 2018 r. o elektromobilności i paliwach alternatywnych. W przywołanych przepisach określone zostały warunki i zakres uchwał rad gmin, które zdecydują się na wprowadzenie na swoich obszarach takich stref. 

Należy pa­miętać, że Krajowy Plan Odbudowy czy­li umowa między polskim rządem, a Ko­misją Europejską, wskazuje na obowią­zek wprowadzania takich stref – dotyczy to wszystkich polskich miast powyżej 100 tys. mieszkańców z przekroczonymi nor­mami stężeń dwutlenku azotu.  

Na dzień dzisiejszy Strefy Czystego Transportu próbuje się wprowadzić w Krakowie i we Wrocławiu. Uchwałę Rady Miasta Krakowa w tej sprawie zaskarżył wojewoda małopolski i dwie prywatne osoby. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie stwierdził co prawda nieważność uchwały wprowadzającej w mieście Strefę Czystego Transportu ale o wyroku zadecydowały błędy w treści uchwały; sąd nie podważył samej zasadności wprowadzenia SCT w Krakowie; należy zatem przypuszczać, że przepisy wejdą jednak w życie po usunięciu błędów formalnych. 

We Wrocławiu trwają konsultacje społeczne; uchwałę o nakazie wprowadzenia we Wrocławiu Strefy Czystego Transportu podjął sejmik województwa dolnośląskiego. 

Poniżej natomiast przedstawię Państwu podstawowe ustalenia oraz wątpliwości na bazie uchwały Rady m.st. Warszawy z dnia 7 grudnia 2023 roku dotyczącej wprowadzenia Strefy w stolicy.

Uchwała przewiduje ulgi i wyjątki

W Warszawie SCT zacznie obowiązywać od lipca 2024 roku i obejmie swoim działaniem centralne dzielnice miasta o powierzchni ok. 7% całości jego powierzchni. Uchwała przewiduje pewne ulgi i wyjątki, takie jak między innymi: 

• do końca 2027 r. z zasad obowiązujących w SCT zwolnieni będą mieszkańcy Strefy, ale również wszystkie osoby opłacające podatek i zameldowane w stolicy – pozostałe osoby od lipca 2024 r. nie będą mogły poruszać się po strefie pojazdem z silnikiem wysokoprężnym starszym niż 18 lat i pojazdem benzynowym starszym niż 27 lat;
• z przestrzegania zasad obowiązujących w SCT zwolnieni będą bezterminowo seniorzy, którzy ukończą 70 lat do dnia 31.12.2023 r.;
• z przestrzegania zasad obowiązujących w SCT zwolnieni będą właściciele pojazdów zabytkowych;
• będzie można uzyskać specjalną przepustkę uprawniającą do zwolnienia z zasad na łącznie 4 dni w roku – przypadki losowe takie jak np. dojazd do szpitala lub lekarza, zdawanie egzaminu, itp.;
• obowiązywać będą również zwolnienia, wynikające z ustawy, dotyczące np. pojazdów służb takich jak: pogotowie, policja, straż pożarna, straż graniczna, itp., pojazdów, którymi poruszają się osoby z niepełnosprawnościami, ale również np. autokarów wycieczek szkolnych.

Wdrażanie zasad Strefy Czystego Transportu zostało podzielone na etapy, z granicznymi datami w latach: 2026, 2028, 2030, 2032, dla których będą obowiązywały kolejne ograniczenia w zakresie emisyjności silników spalinowych. W roku 2032 do Strefy nie wjadą pojazdy:

• w przypadku silników benzynowych wyprodukowane nie wcześniej niż w 2014 roku lub spełniające przynajmniej normy emisji spalin Euro 6,
• w przypadku silników wysokoprężnych wyprodukowane nie wcześniej niż w 2020 roku lub spełniające przynajmniej normy emisji spalin Euro 6d.

Zwracam uwagę na słowo lub (nie napisano „i”) – taka konstrukcja uchwały oznacza, że jeśli pojazd będzie spełniać wymagane normy to może być wyprodukowany wcześniej niż w roku wskazanym w treści uchwały – dotyczy to również wcześniejszych etapów wprowadzania obostrzeń.

Kontrola wjazdu do Strefy Czystego Transportu

W uchwale wskazano dwa sposoby kontroli wjazdu do Strefy:

• po pierwsze poprzez dane pozyskiwane z centralnej ewidencji pojazdów,
• po drugie poprzez obowiązek oznaczenia pojazdów nalepką umieszczaną w lewym dolnym rogu przedniej szyby, gdy dane pozyskane z centralnej ewidencji pojazdów nie są wystarczające do ustalenia uprawnienia pojazdu do wjazdu do SCT.

Prawo wjazdu do Strefy Czystego Transportu będzie egzekwowane przez policję i straż miejską podczas wyrywkowych kontroli. Ich forma nie będzie różnić się od innych kontroli, przewidzianych w przepisach o ruchu drogowym. Funkcjonariusze będą sprawdzać czy pojazd spełnia wymagania Strefy, tj. rocznik produkcji lub odpowiednie normy emisji spalin (Euro). Do kontroli będzie wykorzystywany także system wideo-detekcji. Brak zastosowania się do wymogów Strefy Czystego Transportu będzie traktowany jak wykroczenie drogowe, za które można otrzymać mandat w wysokości 500 zł. 

Radni Warszawy nie zdecydowali się natomiast na wprowadzenie opłat za wjazd do SCT (nie mylić z karami, o których powyżej) pomimo tego, że art. 39, ust. 7 wskazanej na wstępie ustawy taką możliwość przewiduje.

Tyle w skrócie na temat podjętych decyzji przez Radę m.st. Warszawy, decyzji, które u jednych mieszkańców znalazły zrozumienie i aprobatę, u innych natomiast były powodem zdecydowanej krytyki i protestów, w tym na sesji rady. Radni klubu PiS wystąpili do Wojewody Mazowieckiego o stwierdzenie – w trybie nadzoru – nieważności tej uchwały.

Uwagi i wątpliwości do tego aktu prawa miejscowego

Największe moje wątpliwości budzi załącznik nr 2 do uchwały wskazujący na pojazdy dodatkowo (czyli poza tymi wskazanymi w ustawie) wyłączone z zakazu wjazdu do Strefy. W ustępie nr 5 zapisano, że pojazdy z silnikami benzynowymi, spełniające normy emisji spalin Euro 6 lub wyprodukowane po 2014 roku oraz pojazdy z silnikami wysokoprężnymi, spełniające normy emisji spalin Euro 6d lub wyprodukowane po 2020 roku, od 1 stycznia 2032 roku są bezterminowo wyłączone z zakazu wjazdu do SCT. Czy to oznacza, że przez kolejne 50 lat (sic!) po roku 2032 będą one mogły wjeżdżać od Strefy jako uznawane za „zdrowe”?

Kolejna wątpliwość – to ulga dla seniorów przyznawana tym, którzy skończą 70 lat do dnia 31.12.2023 r. Wydaje mi się, że lepszym rozwiązaniem byłoby systemowe wyłączenie osób kończących 70 lat z zakazu wjazdu do SCT. Rozumiem, że Rada m.st Warszawy, robiąc dla seniorów wyjątek, wzięła pod uwagę ich sytuację materialną na dzień dzisiejszy. Nie sądzę jednak, aby sytuacja materialna emerytów w nadchodzących latach uległa poprawie, głównie ze względów demograficznych.

Celem wprowadzania Stref Czystego Transportu jest poprawa jakości powietrza w miastach. Wnioskodawcy przytaczają analizy z innych miast (np. Londyn), w których wprowadzenie SCT dało wymierne efekty oraz powołują się na pozytywne opinie mieszkańców prezentowane podczas konsultacji społecznych. Z pewnością takie działania są niezbędne, ale w przypadku dużych miast, takich jak Warszawa czy Kraków, podstawowym źródłem zanieczyszczenia powietrza są miejscowości podmiejskie, w których, cytując klasyka – „można palić wszystkim oprócz opon”. Jak słusznie wskazano w materiałach wyjaśniających, podstawowym, samochodowym źródłem zanieczyszczania powietrza są wiekowe pojazdy z silnikami diesla. Sądzę, że najprostszym rozwiązaniem ograniczającym użytkowanie takiego taboru było i jest wprowadzenie zakazu importu samochodów, niespełniających normy emisji spalin niższej niż np. Euro 5. Obecna sytuacja przypomina bowiem stary, żydowski dowcip o wprowadzaniu i wyprowadzaniu kozy.

Kolejna moja wątpliwość dotyczy oczekiwanych skutków wprowadzenia SCT w Warszawie. Jednym z nich ma być „przesiadanie się” mieszkańców z samochodów prywatnych do środków transportu publicznego. Załóżmy, że tak się stanie; czy wówczas transport publiczny pomieści tych „przesiadkowiczów”? Już dzisiaj w godzinach szczytu jest bardzo tłoczno. Czy były prowadzone symulacje w tym zakresie?

Pytań pojawia się i będzie się pojawiać coraz więcej, tym bardziej, że jak na razie informacja o uchwale Rady m.st. Warszawy z dnia 7 grudnia 2023 r. nie jest masowo upubliczniana i – jak sadzę – niewielu warszawiaków w ogóle ma świadomość, że została podjęta. Dlaczego znajomość tej uchwały jest ważna? Ze względu na ograniczenia wjazdu do Strefy określonego typu samochodów (decyduje rok produkcji lub norma emisji spalin) w kolejnych okresach począwszy od 2024 roku, a skończywszy na roku 2032, postanowienia tego przepisu mają ogromny wpływ na podejmowane przez nas już dzisiaj decyzje np. w sprawie zakupu samochodu – i tak, kupując samochód z silnikiem wysokoprężnym wyprodukowany wcześniej niż w roku 2014, od dnia 1 stycznia 2028 roku nie wjedziemy do SCT!