Remonty balkonów

Koncepcja konstrukcji balkonu i jej wykonanie jest pochodną kilku czynników:

• konstrukcji budynku (wielka płyta, konstrukcja żelbetowa szkieletowa, ściany z elementów drobnowymiarowych, itp.),
• sposobu odprowadzenia wody (wariant z powierzchniowym odprowadzeniem wody, układ drenażowy),
• konstrukcji balkonu (na łączniku izotermicznym, na dostawianej konstrukcji, ocieplany z obu stron).

Typowe uszkodzenia

Doświadczenie pokazuje, że w budynkach wielorodzinnych daje się wyodrębnić kilka typowych uszkodzeń połaci balkonowych, a układ drenażowy występuje jeszcze relatywnie rzadko. Dlatego omówione zostaną typowe problemy, dotyczące wariantu z płytkami.

Zacznijmy od okapu pokazanego na fot. 1–6 na s. 43. Pokazuje on bardzo charakterystyczne uszkodzenia okapu – destrukcję pionowej części. Zwykle jest tam zamocowana płytka ceramiczna, dla której trwałość mocowania (klejenia) jest, delikatnie mówiąc, bliżej nieokreślona. Oznacza to, że pytanie o możliwość destrukcji nie brzmi czy w ogóle się pojawią procesy destrukcyjne, ale kiedy i w jaki sposób.

Proszę zwrócić uwagę, że uszkodzenia pokazane na fot. 1–6 dotyczą trzech rzeczy: pojawienia się wykwitów na obróbkach blacharskich, zanieczyszczenia balustrad i/lub połaci na balkonach, zlokalizowanych kondygnację niżej, oraz fizycznego uszkodzenia okładziny okapu, nie tylko na części pionowej, ale także na poziomej.

O rozwiązaniu konstrukcyjnym połaci balkonowej w zasadzie wszystko mówią zdjęcia pokazujące widok balkonu z boku oraz miejsce zamocowania obróbki. Dla balkonów na łączniku izotermicznym wystarczająca jest jedynie izolacja podpłytkowa. Układ warstw jest wówczas uproszczony do maksimum – por. rys. 1 (co nie znaczy, że można do niego podejść w sposób lekceważący). Proszę zwrócić uwagę na grubości warstw i połaci: izolacja podpłytkowa + klej + płytki to ok. 2 cm, do tego dochodzi grubość samej płyty, ewentualnie z warstwą spadkową. Zupełnie inaczej wygląda sytuacja pokazana na rys. 2 i fot. 1–6. Ocieplenie płyty z obu stron wymusza wykonanie warstw jak dla układu tarasowego – z tym wiąże się obecność izolacji głównej i paroizolacji. Wariantem pośrednim jest wykonanie balkonu na łączniku izotermicznym, ale z dodatkową izolacją międzywarstwową (fot. 7). Nie występuje tu termoizolacja, konieczne jest jednak wykonanie na izolacji międzywarstwowej (pełni ona wówczas rolę izolacji głównej) jastrychu dociskowego.

Najczęściej wykonywany jest wariant pokazany na rys. 2. Przeanalizujmy zatem przyczynę uszkodzeń pokazanych na fot. 1–7.

Pierwszym objawem są zwykle wysolenia. Początkowo niezbyt intensywne, jednak z upływem czasu i przy braku reakcji coraz bardziej intensywne (fot. 2, 4), powodujące także zabrudzenia lub wręcz destrukcję balustrad (fot. 1, 5). W skrajnym przypadku (lub przy innych błędach) prowadzi to wręcz do zniszczenia strefy okapowej (fot. 1, 3, 6, 7). Już z samego kształtu okapu i grubości połaci w połączeniu z analizą rys. 1 i rys. 2 wynika, że obróbka okapowa mocowana jest w tylko płaszczyźnie izolacji głównej połaci.

To wyjątkowo niekorzystne rozwiązanie dla strefy okapowej (w zasadzie okap nie powinien być tak wykonywany, problem rozwiązałaby obróbka w płaszczyźnie płytek połaci). W tej części, na skutek termicznego oddziaływania (roczny gradient temperatury 100°C, szokowa zmiana temperatury rzędu 50ºC, np. podczas burzy) dochodzi do ruchów termicznych, czego skutkiem jest w najlepszym przypadku uszkodzenie spoin i wykruszanie się zaprawy spoinującej, a w najgorszym – do odpadnięcia płytek. To z kolei otwiera wodzie opadowej, przy braku izolacji podpłytkowej i obróbek w płaszczyźnie płytek, bezpośrednią drogę do wnikania w podłoże (jastrych dociskowy, klej). Rezultatem są na początku wykwity na obróbkach blacharskich (fot. 2 i 4). Woda wypłukuje zarówno znajdujące się w kleju polimery, jak i rozpuszczalne związki matrycy cementowej, głównie węglan wapnia. Nawet poprawne wykonanie izolacji podpłytkowej w większości przypadków nie zlikwiduje ryzyka pojawienia się wysoleń (szczegóły w dalszej części).

Na to zjawisko często nakłada się albo brak izolacji podpłytkowej (niestety, to jeszcze często spotykana sytuacja), albo jej niewłaściwe zakończenie. Przy takim wykonaniu okapu jak pokazano na fot. 1–7 obok, izolacja podpłytkowa z poziomej części połaci powinna być wywinięta za pomocą taśm na część pionową okapu i połączona z istniejącą obróbką blacharską zamocowaną w płaszczyźnie izolacji głównej (zwykle jest to izolacja z papy).

Sposoby naprawy wad izolacji

Naprawa takich wad, wbrew pozorom, nie jest łatwa. Można wyróżnić trzy następujące przypadki:

• jeżeli nie ma w ogóle wykonanej izolacji podpłytkowej – to usunięcie płytek jest obligatoryjne;
• izolację podpłytkową wykonano tylko na powierzchni poziomej, bez wywinięcia na „czoło” okapu;
• wykonano izolację podpłytkową i wywinięto ją do obróbki w płaszczyźnie izolacji głównej, ale wykwity pojawiły się na skutek reprofilacji zbyt dużego spadku klejem do płytek.

Podstawowe pytanie dla drugiego i trzeciego przypadku brzmi, czy obligatoryjne jest usuwanie płytek i jastrychu dociskowego do poziomu izolacji głównej? Zwykle ta ostania jest wykonana w sposób szczelny, rzadko dla takich przypadków daje się zaobserwować przecieki przez izolację główną.

Przeanalizujmy ten przypadek na przykładzie konkretnego balkonu. Połać została ocieplona z obu stron, nie ma przecieków do lokalu ani objawów zawilgocenia w strefie sufitowej. Stwierdzono natomiast intensywną destrukcję w strefie okapowej. Świadczy o tym zarówno wygląd samego okapu (fot. 8), jak i pH na powierzchni zdjętej pionowej płytki okapu (fot. 9). Takie pH wskazuje na penetrację wilgoci i wypłukiwanie przez wodę żywic polimerowych. Natomiast zdjęta w innym miejscu płytka okapu balkonu wykazywała pH na poziomie 13 (fot. 10). Sam jastrych wykazywał także odczyn alkaiczny (pH rzędu 13), co wskazuje na brak procesów korozyjnych w samym jastrychu. Skoro uszkodzenia dotyczą tylko strefy okapowej i nie ma objawów wskazujących na nieskuteczność izolacji głównej, to można przyjąć, że ta ostatnia jest skuteczna. Jeżeli nie doszło do zawilgocenia termoizolacji, to absurdem by było bezkrytyczne zalecenie usunięcia wszystkich warstw, aż do płyty konstrukcyjnej (choć takie sytuacje mają miejsce).

To klasyczny przykład pokazujący, że możliwa jest częściowa naprawa połaci, choć taka decyzja musi być podjęta indywidualnie.

Dlatego sposób naprawy może być:

• kompleksowy, polegający na usunięciu wszystkich warstw do izolacji międzywarstwowej z papy i ponownym ich wykonaniu;
• lokalny, polegający na usunięciu płytek oraz wykonaniu izolacji podpłytkowej, jak również wykonaniu w sposób poprawny strefy okapowej.

Dla wariantu kompleksowego należy usunąć wszystkie warstwy, do izolacji międzywarstwowej z papy (w żadnym wypadku nie wolno jej uszkodzić). W strefie cokołowej, przynajmniej do wysokości istniejącego cokolika, należy usunąć fragment ocieplenia do warstwy konstrukcyjnej ściany oraz sprawdzić wywinięcie izolacji z papy na ścianę. Izolacja ta powinna być wywinięta przynajmniej do wysokości wierzchu cokolika (jeżeli tak nie jest, to w narożniku można wkleić np. pas z samoprzylepnej membrany bitumicznej).

Naprawa okapu, niezależnie od przyjętego wariantu nie może powielać błędów pokazanych na fot. 1–4 oraz fot. 6–7.

Naprawa balkonu ocieplonego z obu stron

Przeanalizujmy możliwość lokalnej naprawy dla konkretnego przypadku – balkonu ocieplonego z obu stron (kształt okapu i objawy destrukcji jak dla balkonów pokazanych na fot. 2 i 4) Na etapie diagnostyki nie stwierdzono przecieków przez połać ani innych objawów uszkodzeń.

Oględziny zdjętej płytki okapu czoła balkonu wykazały zaawansowane procesy destrukcyjne w zaprawie klejowej (fot. 8 i 9). Wartość współczynnika pH na powierzchni zdjętej płytki wynosiła 6-7. Wskazuje to na obecność w tym miejscu żywic polimerowych. Natomiast zdjęta przyległa płytka okapu boku balkonu wykazywała pH na poziomie 13 (fot. 10). Dla jastrychu pH wynosiło także ok 13, co wskazywało na brak zaawansowanych procesów korozyjnych. Warstwa kleju była mokra, mokry był także jastrych – izolacji podpłytkowej nie wykonano. Poniżej stwierdzono obecność folii z tworzywa sztucznego. Była ona jednakże tylko warstwą rozdzielającą – pod folią stwierdzono obecność izolacji międzywarstwowej, wykonanej z papy zgrzanej do próbki blacharskiej okapu.

To klasyczny przykład pokazujący, że możliwa jest częściowa naprawa połaci. Jakoże oględziny zewnętrzne nie wykazały przecieków znajdujących się poniżej poziomu izolacji międzywarstwowej można przyjąć, że izolacja ta jest skuteczna. Skoro nie stwierdzono innych błędów, to absurdem byłoby bezkrytyczne zalecenie usunięcia wszystkich warstw do płyty konstrukcyjnej (choć takie sytuacje mają miejsce).

Nie można jednak powiedzieć, że prace naprawcze będą łatwe. Prace naprawcze muszą bowiem wyeliminować dwa podstawowe błędy, tj. brak izolacji podpłytkowej, brak okapnika w płaszczyźnie płytek izolacji podpłytkowej oraz ułożenie płytek w strefie okapu w sposób pokazany na fot. 1–4, fot. 6 i 7. Po skuciu płytek wymagane jest wysuszenie warstwy jastrychu, leżącego na folii budowlanej; jastrych (w przekroju) powinien być w stanie powietrzno-suchym (maksymalna wilgotność masowa 4%). Warunkiem koniecznym jest także stan podkładu: po skuciu płytek powierzchnia musi być czysta, stabilna, nośna, szorstka (z otwartymi porami), bez zarysowań i spękań. Niedopuszczalne są tłuste plamy, zabrudzenia, wykwity i inne zmiany, mogące powodować pogorszenie przyczepności, a także rysy i spękania. Dodatkowo należy za każdym razem dokonać oceny stanu podkładu i możliwości popranego wykonania detali (zwłaszcza dylatacji brzegowych, strefowych oraz przy progu drzwiowym).

Jeżeli wymagana będzie naprawa (reprofilacja) jastrychu przy okapie, to należy ją wykonać z szybkowiążących zapraw o wytrzymałości na ściskanie, porównywalnej z wytrzymałością istniejącego jastrychu.

Zatrzymajmy się chwilę przy okapie. Problemu z uszkodzeniami pokazanymi na fot. 1–7 nie byłoby, gdyby zastosowano profile okapowe w płaszczyźnie płytki. Nie wolno stosować zwykłych blach okapowych, konieczne jest zastosowanie dedykowanych profili okapowych.

Co jednak w sytuacji, gdy profilu w płaszczyźnie płytek posadzki nie da się zamontować (np. ze względu na zbyt blisko znajdujące się słupki balustrady lub wręcz opuszczone niżej np. szyby balustrady).

Załóżmy przez chwilę, że izolacja podpłytkowa została wywinięta na czoło jastrychu dociskowego i połączona szczelnie z obróbką blacharską. Czy to coś zmienia? Obciążenia termiczne powodują zmiany długości płytki zamontowanej pionowo na okapie, co zwykle prowadzi do odspojenia płytek posadzki (jeszcze gorzej, gdy pionowa płytka okapu zachodzi na płytkę posadzki). Układ fuga – płytka, na skutek mikropęknięć na ich styku, nie jest układem szczelnym. Woda może dostać się pomiędzy izolację podpłytkową a płytkę, co będzie skutkować wypłukiwaniem z kleju zarówno polimerów, jak i związków wapnia. Proces ten będzie tym intensywniejszy, im więcej wody będzie wnikać w pustki. Sprzyja temu także pozostawienie pustek pod płytką – ułożenie płytek tej strefy na pełne podparcie jest technicznie bardzo trudne i wymaga wyjątkowo wysokiej staranności. Dlatego prawidłowy sposób wykonania okapu balkonu ocieplonego z obu stron pokazuje rys. 2. Obróbka w płaszczyźnie izolacji głównej może być oczywiście wykonana, nie wolno jednak pominąć profilu w płaszczyźnie płytek posadzki.

Zdarza się jednak, że z różnych przyczyn zamocowanie profilu w płaszczyźnie płytek jest niemożliwe. Aby w takiej sytuacji zminimalizować (ale nie wyeliminować) niebezpieczeństwo powstania uszkodzeń i wykwitów należy: bezwzględnie przykleić płytki na pełne podparcie (!) na klej cienkowarstwowy (grubość warstwy 3–5 mm, co wymusza bardzo wysoką równość podłoża), fugę na styku pionowej płytki okapu oraz płytki poziomej wypełnić nie cementową zaprawą spoinującą ale elastyczną masą dylatacyjną oraz stosować klej o jak najmniejszej nasiąkliwości.

Problemem pozostaje wybór kleju. Nasiąkliwość nie jest parametrem wymaganym przez normę na kleje do płytek, dlatego producenci ani nie deklarują, ani nawet nie podają nasiąkliwości. Próba „wydedukowania” też może być ryzykowna, niekoniecznie kleje wysoko modyfikowane (klasy C2) i/lub odkształcalne (klasy S1 lub S2) będą jednocześnie najmniej nasiąkliwe. Warto w takich sytuacjach stosować kleje, będące jednocześnie hydroizolacją podpłytkową. Są to specjalne cementowe kleje, pełniące dwie role: hydroizolacji podpłytkowej oraz kleju do płytek. Są one więc deklarowane zarówno do PN-EN 14891, jak i do PN-EN 12004-1. Ich zastosowanie nie może być jednak bezkrytyczne. Należy najpierw wykonać izolację podpłytkową, a następnie przykleić płytki okapu. Do wykonania tych czynności można oczywiście zastosować ten sam materiał, jednak w osobnych przejściach i po kontroli międzyoperacyjnej. Nie chodzi tu tylko o przyklejenie płytek na czole podkładu dociskowego. Na wspomniany klej należy także przykleić płytki posadzki w pasie 20-30 cm od okapu.

Ta czynność jest niezwykle istotna. Problem z wykwitami może się pojawić nawet wówczas, gdy wykonano izolację podpłytkową. Fot. 11 pokazuje zdjęcie kleju pod płytką w strefie okapu. Izolacja zespolona była wykonana poprawnie, jednak grubość warstwy kleju wynosiła ok. 2 cm. Wykonawca wykorzystał klej do płytek w celu uzyskania wymaganej równości posadzki.

Znaczenie uciąglenia powłok wodochronnych

Przy okazji trzeba wspomnieć o zupełnie innej sytuacji, związanej może nie tyle z remontem co z koniecznością wykonania przez lokatorów po zakupie mieszkania od dewelopera izolacji i posadzki balkonu. To swego czasu dość rozpowszechniony trend, którego konsekwencje lokatorzy zazwyczaj ponoszą dość długo. Na rys. 3. pokazano układ warstw projektowanego balkonu, lokatorzy musieli we własnym zakresie wykonać ww. roboty (abstrahując od braku izolacji podpłytkowej, układ warstw jest błędny).

Poprawne wykonanie i uszczelnienie dylatacji brzegowej przy ścianie wymaga odpowiedniego uciąglenia powłok wodochronnych. Oznacza to, że zarówno izolacja główna połaci (w tym przypadku izolacja bitumiczna na płycie konstrukcyjnej), jak i izolacja na jastrychu dociskowym, której wykonanie pozostawiono lokatorom, powinny być wywinięte na ścianę – izolacja główna musi być wywinięta na konstrukcyjną część ściany (wchodzić pod termoizolację), natomiast izolacja podpłytkowa musi być wywinięta na warstwę zbrojącą (pod okładzinę ściany).

Warunki techniczne [7] w obszarze związanym z balkonami wymagają:

§315. Budynek powinien być zaprojektowany i wykonany w taki sposób, aby opady atmosferyczne, woda w gruncie i na jego powierzchni, woda użytkowana w budynku oraz para wodna w powietrzu w tym budynku nie powodowały zagrożenia zdrowia i higieny użytkowania na s. 45 w zaznaczonym miejscu.

§317. 1. Ściany piwnic budynku oraz stykające się z gruntem inne elementy budynku, wykonane z materiałów podciągających wodę kapilarnie, powinny być zabezpieczone odpowiednią izolacją przeciwwilgociową.

2. Części ścian zewnętrznych, bezpośrednio nad otaczającym terenem, tarasami, balkonami i dachami, powinny być zabezpieczone przed przenikaniem wody opadowej i z topniejącego śniegu.

§320. Balkony, loggie i tarasy powinny mieć posadzki wykonane z materiałów nienasiąkliwych, mrozoodpornych i nieśliskich.

Oznacza to konieczność zapewnienia zarówno całkowitej szczelności, jak i trwałości eksploatacyjnej połaci. Warunek ten nie został spełniony dla układu projektowanego w zakresie zabezpieczenia wylewki przed zawilgoceniem – brak izolacji na jastrychu prowadzi bezpośrednio do jego zamakania.

Z tym wiązała się konieczność wykonania izolacji na jastrychu dociskowym. Skoro kwestię wykonania hydroizolacji i posadzki na balkonie pozostawiono w gestii właściciela czy użytkownika lokalu, to wykonawca ma obowiązek przekazania wspomnianym osobom szczegółowo opracowanej technologii wykonania tych prac.

Rozwiązanie technologiczno-materiałowe połaci musi być dostosowane do układu warstw ściany i odwrotnie. Wynika to wprost z konieczności szczelnego wywinięcia izolacji wodochronnych na odpowiednie warstwy ściany oraz zapewnienia ciągłości termoizolacji, a to wymaga wiedzy o rodzajach zastosowanych materiałów i ich umiejscowieniu. Brak tych informacji znacznie utrudnia, jeżeli wręcz nie uniemożliwia poprawnego wykonania tych robót, gdyż uzyskanie żądanych informacji wymaga wykonania odkrywek, co jest badaniem niszczącym, a więc ingerencją i dezintegracją warstw połaci. Drugim wymogiem jest zachowanie odpowiedniej kolejności wykonywanych poszczególnych etapów robót, na co w tej sytuacji nie ma co liczyć (izolacja na jastrychu musi być wyprowadzona na warstwę zbrojącą, nie na tynk, należy ponadto zaplanować wykonanie kapinosa przy cokoliku, aby uniknąć sytuacji, że cokolik stanowi rodzaj progu dla płynącej po elewacji wody. Również zastosowane materiały muszą się cechować wymaganymi parametrami i właściwościami technicznymi i być wbudowane zgodnie zasadami sztuki budowlanej. Tylko to zapewnia spełnienie wymogu art. 5.1 ustawy Prawo budowlane [8]: „Obiekt budowlany jako całość oraz jego poszczególne części, wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej (...)”.

Taka sytuacja wymaga indywidualnej analizy i to przed rozpoczęciem jakichkolwiek robót. Nie da się w tym przypadku podać sposobu postępowania, należy go dostosować do konkretnego przypadku (nie zawsze system ETICS jest wykończony tynkiem strukturalnym, może to być np. okładzina ceramiczna czy kamienna).

Literatura

1. Maciej Rokiel, Tarasy i balkony. Projektowanie i warunki techniczne wykonania i odbioru robót. wyd. IV, Dom Wydawniczy MEDIUM, 2021
2. Maciej Rokiel, Poradnik Hydroizolacje w budownictwie. Projektowanie. Wykonawstwo. wyd. III, Dom Wydawniczy MEDIUM, 2019
3. Maciej Rokiel, ABC izolacji tarasów, Agencja Reklamowa Medium, 2015
4. Jerzy Karyś (red.), Poradnik. Ochrona przed wilgocią korozją biologiczna w budownictwie, Grupa Medium 2014
5. Außenbeläge. Belagskonstruktionen mit Fliesen und Platten außerhalb von Gebäuden, ZDB, 2019
6. ST Okładziny ceramiczne i hydroizolacje balkonów. Okładziny ceramiczne balkonów. Hydroizolacja balkonów (uszczelnienie zespolone), Promocja, 2017
7. Obwieszczenie Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 
8. 15 kwietnia 2022 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, DzU 2022 poz. 1225
9. Ustawa z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz niektórych innych ustaw, DzU 2021 poz. 1557
10. Materiały własne autora