Zielony Ład – gorący temat

Przeciwko niemu trwają protesty rolnicze w całej Europie. Jednak Zielony Ład nie oznacza jedynie unijnej polityki rolnej, jego rozwiązania dotyczą w zasadzie całej europejskiej gospodarki w związku z kryzysem klimatycznym. 

Zielony Ład to… 

Europejski Zielony Ład (European Green Deal) to pakiet inicjatyw politycznych Komisji Europejskiej, których celem jest skierowanie UE na drogę transformacji ekologicznej (ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do roku 2030 o co najmniej 55% w porównaniu z 1990 r.), a ostatecznie osiągnięcie neutralności klimatycznej w Europie do 2050 r. Europejski Zielony Ład (EZŁ) to strategia rozwoju, która jest odpowiedzią na kryzys klimatyczny i coraz większą degradację środowiska. Jego założenia zostały przedstawione w opublikowanym w grudniu 2019 r. komunikacie Komisji Europejskiej pn. Europejski Zielony Ład, skierowanym do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów.

Strategia została przyjęta przez wszystkie państwa członkowskie w 2020 r. Zielony Ład jest popierany też przez Parlament Europejski a realizowany przez unijne polityki. Obejmuje różne dziedziny życia – energetykę, odnawialne źródła energii, przemysł, gospodarkę w obiegu zamkniętym, renowację budynków, eliminację odpadów, ograniczenie marnotrawstwa żywności. Także rolnictwo i leśnictwo, które odgrywają rolę szczególną: tylko w rolnictwie i leśnictwie CO₂ może być pochłaniane z powietrza do gleby. Jako strategia Zielony Ład składa się z celów, natomiast realizowany jest poprzez unijne polityki: klimatyczną, rolną, przemysłową, energetyczną, itd. Od 2021 roku wiele kompetencji, które były wstępnie na poziomie unijnym, zostało przekazanych rządom państw członkowskich. Każde państwo członkowskie przygotowywało swój plan strategiczny, który miałby uwzględniać kierunki Zielonego Ładu, ale jednocześnie dostosowywał je do wymogów własnego kraju. I gdy teraz rolnicy żądają odejścia od Europejskiego Zielonego Ładu, to tak naprawdę chodzi o polski plan strategiczny, który został przygotowany i uzgodniony w Polsce, a przyjęty i zaakceptowany przez Komisję Europejską. Z założenia miał być szeroko konsultowany, także z rolnikami, ale wiemy, że się skarżą, że byli wykluczani z tych konsultacji. Niestety, wtedy nie protestowali, protestują teraz, 2 lata po przyjęciu Zielonego Ładu. Organizacje rolnicze w Polsce twierdzą nawet, że zgłosiły do tej strategii ponad tysiąc uwag, ale wszystkie zostały odrzucone. Więc może rzeczywiście część zastrzeżeń, co do braku konsultacji, jest prawdziwa. Tyle tytułem wstępu.

Zielony Ład – główne kierunki działania

Unia Europejska już od jakiegoś czasu odgrywa wiodącą rolę w globalnych działaniach na rzecz klimatu i bioróżnorodności oraz chce być przykładem dla pozostałych krajów świata. Okazuje się, że cel osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku, deklarują już np. Japonia i Korea. Europejski Zielony Ład ma, zgodnie z założeniami, odgrywać istotną rolę w transformacji kluczowych obszarów europejskiej gospodarki. Oto jego główne priorytety:

• neutralność klimatyczna Europy,
• gospodarka o obiegu zamkniętym,
• renowacja budynków,
• zero zanieczyszczeń,
• ekosystemy i bioróżnorodność,
• zdrowa żywność i zrównoważone rolnictwo,
• zrównoważony transport,
• środki finansowe dla najbardziej potrzebujących regionów,
• badania, rozwój i innowacje.

W ramach EZŁ powstaje pierwsze w historii Europejskie Prawo Klimatyczne. Przewiduje się, że w jego wyniku wręcz obowiązkiem prawnym UE stanie się redukcja emisji gazów cieplarnianych do 2050 r., gwarantująca nieodwracalność przejścia na neutralność klimatyczną i stworzenie przewidywalnego otoczenia biznesowego dla przemysłu i inwestorów.

Czy transformacja będzie sprawiedliwa? Stworzono w tym celu specjalny Mechanizm Sprawiedliwej Transformacji, który opiera się na trzech filarach. I – Fundusz Sprawiedliwej Transformacji, który ma zapewniać finansowanie w formie dotacji, II i III – realizowane poprzez InvestEU i instrument pożyczkowy Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Wszystkie mają wspierać realizację projektów zarówno publicznych, jak i prywatnych.

I filar – Fundusz Sprawiedliwej Transformacji dysponuje budżetem 40 mld euro: 10 mld euro ma pochodzić ze środków budżetowych UE, 30 mld euro to zewnętrzne dochody przeznaczane na określony cel, a pochodzące z Europejskiego Instrumentu na rzecz Odbudowy.

II filar – Invest EU. Budżet programu wynosi 1,8 mld euro. InvestEU będzie wspierał inwestycje realizowane nie tylko na obszarach objętych transformacją, ale także w innych regionach, pod warunkiem, że projekty te przyniosą korzyści obszarom objętym transformacją.

III filar – Instrument pożyczkowy Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Instrument obejmuje 1,5 mld euro dotacji z budżetu UE i do 10 mld euro pożyczek ze źródeł własnych EBI. Instrument umożliwi zmobilizowanie do 25–30 mld euro inwestycji w celu pomocy terytoriom i regionom najbardziej dotkniętym przejściem na gospodarkę neutralną klimatycznie, przy czym priorytetowo traktować będzie te, które mają mniejszą zdolność do radzenia sobie z kosztami.

Fundusz Sprawiedliwej Transformacji (FST) z założenia służy osłonie tych społeczności lokalnych, które są narażone na największe straty w procesie ograniczania stosowania paliw kopalnych w gospodarce.

Zakres wsparcia FST jest szeroki i obejmuje takie obszary, jak: przedsiębiorczość, badania i rozwój (B+R), energetyka, transport, cyfryzacja, ochrona środowiska, rynek pracy i usługi społeczne.

Mieszkańcy regionów najbardziej dotkniętych zmianami klimatycznymi mogą skorzystać z następujących możliwości:

• zatrudnienia w nowych i przechodzących transformację sektorach,
• przekwalifikowania zawodowego i pomocy w poszukiwaniu pracy,
• poprawy efektywności energetycznej budynków,
• inwestycji w walce z ubóstwem energetycznym,
• regeneracji i odkażania terenów, rekultywacji gruntów i zmiany ich przeznaczenia,
• lepszego dostępu do czystszej, tańszej i bezpieczniejszej energii,
• rozwoju cyfryzacji i łączności cyfrowej,
• przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym, w tym zapobieganie powstawaniu odpadów, ich ograniczanie, efektywne gospodarowanie zasobami, ponowne wykorzystanie i recykling,
• wprowadzania czystszych form transportu publicznego na poziomie lokalnym, w tym w miastach.

Co Zielony Ład oznacza dla Polski? 

Dla Polski Zielony Ład jest szansą na przejście z gospodarki wysokoemisyjnej na niskoemisyjną, co oznacza odejście od gospodarki pochłaniającej nieodnawialne zasoby naturalne, przede wszystkim paliwa kopalne. Transformacja energetyczna stanowi dla Polski duże wyzwanie, gdyż zmniejszenie emisyjności gospodarki będzie skupiało się m.in. na takich obszarach, jak: system energetyczny, budownictwo, przemysł, transport i nasze gospodarstwa domowe. Z tego co wiemy, Polska może liczyć na wsparcie Funduszu Sprawiedliwej Transformacji w kwocie 3,5 mld euro. Połowa środków, czyli 1,75 mld euro, jest dostępna dla Polski od samego początku funkcjonowania FST.

Renowacja budynków

Zatrzymajmy się teraz przy temacie, który zapewne najbardziej interesuje naszych Czytelników. To renowacja budynków, a dokładniej strategia o nazwie Fala renowacji, która – tak jak Prawo Klimatyczne – jest integralną częścią Zielonego Ładu. Pod hasłem Fala renowacji mieści się: ekologizacja budynków, tworzenie miejsc pracy w budownictwie, poprawa jakości życia mieszkańców.

Sektor budynków jest jednym z największych odbiorców energii w Europie: przypada na niego ponad jedna trzecia unijnych emisji gazów cieplarnianych. W czerwcu 2021 r. unijni ministrowie zatwierdzili wnioski w sprawie strategii Fala renowacji i zwrócili uwagę na takie aspekty, jak: włączenie społeczne, odbudowa gospodarcza i zielona transformacja. Ministrowie zaakceptowali cel strategii, którym jest co najmniej podwojenie do 2030 r. odsetka renowacji energetycznych. Komisja Europejska deklaruje, że chce się przyczynić „do poprawy jakości życia mieszkańców budynków i osób z nich korzystających, zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, a także rozwoju cyfryzacji i zwiększenia recyklingu materiałów budowlanych”. Według szacunków KE do 2030 r. ma w UE zostać odnowionych 35 mln budynków i utworzonych 160 tys. zielonych miejsc pracy w sektorze budowalnym.

Fala renowacji – budynki przyszłości

W świetle danych, na początku tej dekady, rocznie tylko 1% budynków w Europie przechodziło remont mający zredukować zużycie energii. KE uważa, że „większe renowacje pomogą zdekarbonizować sektor budownictwa, odbudować gospodarkę i zmniejszyć ubóstwo energetyczne. To ważne, gdyż budynki pochłaniają 40% energii w UE i powodują 36% energopochodnych emisji gazów cieplarnianych. 2/3 budynków w Europie nie jest energooszczędna, a w większości z nich mieszkają rodziny o niskich dochodach. Tymczasem, według szacunków, 85–95% istniejących dzisiaj budynków będzie eksploatowanych jeszcze w 2050 r.

Dlaczego Fala renowacji jest potrzebna? 

• Znacznie ograniczy emisje i zredukuje zużycie energii w UE,
• Pomoże w odbudowie popandemicznej, tworzeniu miejsc pracy i stymulowaniu gospodarki, 
• Zmniejszy wydatki energetyczne mieszkańców, poprawi jakość życia i przyczyni się do sprawiedliwej transformacji ekologicznej.
• Tyle cele i program. Co to oznacza w praktyce?

Fala renowacji ma poprawić charakterystykę energetyczną budynków poprzez zwiększenie efektywności energetycznej, zmniejszenie zużycia energii, upowszechnienie rozwiązań odnawialnych oraz dekarbonizację ogrzewania i chłodzenia. Fala renowacji to także promowanie obiegu zamkniętego poprzez wspieranie ekoprojektowania i etykietowania energetycznego, propagowanie zrównoważonych praktyk budowlanych, promowanie (ponowne) użycia materiałów pozyskiwanych w pobliżu i w zrównoważony sposób.

Program ten ma również zapewnić fundusze na renowacje, m.in. poprzez połączenie inwestycji prywatnych, publicznych i programów UE, a także promocję opcji finansowych, jak np. zielone dotacje, zachęty do zaciągania zielonych pożyczek i systemy zobowiązujące do oszczędności energii.

Unia Europejska wesprze każde ze swoich państw w intensyfikowaniu renowacji w sposób kosztowo optymalny, z uwzględnieniem specyfiki krajowej. W świetle ustaleń KE, Fala renowacji ma do 2030 r. zredukować emisje gazów cieplarnianych w budownictwie aż o 60%.

Warto jeszcze zwrócić uwagę, że największy impuls dla tworzenia gospodarki neutralnej klimatycznie ma stanowić strategia UE pod nazwą: „Integracja systemu energetycznego”.

Integracja systemu energetycznego oznacza stworzenie modelu, w którym zużycie energii z każdego sektora jest połączone i zaplanowane. W takim systemie energia napędzająca samochody elektryczne pochodziłaby z paneli słonecznych z naszych gospodarstw domowych, a nasze budynki byłyby ogrzewane ciepłem przesyłanym z sąsiedniej fabryki. Tę fabrykę zasilałby czysty wodór, wytworzony z wykorzystaniem morskiej energii wiatrowej. Strategia obejmuje 38 działań polegających m.in. na przeglądzie prawodawstwa, wsparciu finansowym, badaniach i wdrażaniu nowej technologii oraz sukcesywnym wycofywaniu dotacji dla paliw kopalnych.

Zielony Ład, czy nieład? 

Zapowiedzi i wprowadzenie pierwszych zmian w ramach polityki Zielonego Ładu wywołały falę protestów rolników w krajach Unii Europejskiej, która zaczęła się w grudniu 2023. Główne postulaty Zielonego Ładu, które wzbudzają sprzeciw rolników w Europie:

• ugorowanie części gruntów, czyli wyłączenie ich z użytkowania (4 proc. ziemi należących do gospodarstw o powierzchni większej niż 10 ha powinno pozostawać odłogiem, by umożliwić ziemi regenerację); rolnicy wskazują, że obowiązek ten będzie skutkował spadkiem produkcji i dochodów;
• strategia „Od pola do stołu”, zakładająca zmniejszenie użycia chemicznych pestycydów o co najmniej 50 proc. do roku 2030 – rolnicy uważają, że przepisy te uniemożliwią utrzymanie produkcji na dotychczasowym poziomie, co z kolei zagrozi bezpieczeństwu żywnościowemu Europy i uzależni ją od importu żywności spoza Unii Europejskiej;
• zmniejszenie stosowania nawozów sztucznych o co najmniej 20 proc. – tutaj argumenty są podobne do tych związanych z postulatem redukcji zastosowania pestycydów.