Oświetlenie awaryjne

Oczywiste wydaje się, że oświetlenie awaryjne w budynkach powinno być przede wszystkim niezawodne. Jest to szczególnie istotne obecnie, w związku z powtarzającymi się coraz częściej awariami sieci energetycznej i innymi zdarzeniami losowymi.

Taka inwestycja pociąga za sobą pewne koszty związane z instalacją oświetlenia, oprawami, układem sterowania i nadzoru a także jej utrzymaniem. Jednak takie nakłady są nieporównywalne do istniejących zagrożeń życia i zdrowia ludzi znajdujących się w obiekcie. Należy pamiętać, że nakłady finansowe nie kończą się z chwilą zakupu i uruchomienia instalacji.

Koszty eksploatacji związane są z prowadzeniem obowiązkowych kontroli, zakupem materiałów eksploatacyjnych, ich instalacją i serwisem. Z tego względu przy wyborze konkretnego rozwiązania należy wziąć pod uwagę wszystkie czynniki mające wpływ na koszty instalacji i eksploatacji [1,2]. Ujęcie kosztów energii elektrycznej, serwisowania, dozoru i kontroli przedstawia rys. 1.

Rozporządzenia i normalizacja

Oświetlenie ewakuacyjne należy do urządzeń przeciwpożarowych zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r. (DzU z 2010 r. nr 109 poz. 719 z późn. zm.).

Jako że instalacja oświetlenia ewakuacyjnego jest częścią instalacji oświetlenia awaryjnego, wszystkie urządzenia przeciwpożarowe powinny być poddawane przeglądom co najmniej raz w roku oraz spełniać wymagania polskich norm.

Rozporządzenia i przywołane w nich polskie normy są wytycznymi dla projektantów określających właściwe oświetlenie awaryjne w budynkach w zależności od jego przeznaczenia i miejsca zainstalowania. Najważniejsze treści obowiązujących rozporządzeń przedstawione zostały w publikacji [2].

Rozporządzenie Ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie wraz z nowelizacją z 10 grudnia 2010 r. (DzU nr 239 poz. 1597) wprowadzają, jako obowiązujące, szereg polskich norm. Do najważniejszych należą:

• PN-EN 50172:2005 Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego oraz
• PN-EN 1838:2005 Zastosowania oświetlenia – Oświetlenie awaryjne.

Norma PN-EN 50172:2005

Zawiera wytyczne dotyczące oświetlenia dróg ewakuacyjnych i znaków bezpieczeństwa w przypadku, gdy zawiedzie normalne zasilanie. Zawiera minimalne wymagania dla tego rodzaju oświetlenia awaryjnego stosownie do wielkości, typu i przeznaczenia budynku.

Postanowienia normy odnoszą się do awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego we wszystkich miejscach pracy oraz budynkach otwartych dla publiczności, a także do ogólnie dostępnych dróg w wielopiętrowych budynkach mieszkalnych. Odnosi się to również do oświetlenia zapasowego stosowanego jako awaryjne oświetlenie ewakuacyjne [3].

Norma PN-EN 50172:2005 rozróżnia cztery funkcje awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego:

• oświetlanie znaków drogi ewakuacyjnej,
• zapewnianie natężenia oświetlenia na drogach ewakuacyjnych i wzdłuż nich w taki sposób, aby umożliwić bezpieczny ruch w kierunku wyjścia do bezpiecznego miejsca ewakuacji,
• punkty alarmu pożarowego i sprzętu przeciwpożarowego należy rozmieścić wzdłuż dróg ewakuacyjnych w taki sposób, aby mogły być łatwo zlokalizowane i użyte,
• umożliwienie działań związanych ze środkami bezpieczeństwa.

Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne jest zaprojektowane w celu umożliwienia normalnych działań w nieruchomości w przypadku uszkodzenia oświetlenia podstawowego lub zapasowego [3].

Szczegóły dotyczące natężenia oświetlenia oraz adaptacji wzroku określono w normie PN-EN 1838 wydanej na podstawie EN 1838.

Norma PN-EN 50172 nie precyzuje wymagań, dotyczących testów automatycznych, lecz stwierdza, że „automatyczne systemy testowania oświetlenia awaryjnego powinny być projektowane, konstruowane i instalowane zgodnie z wymaganiami krajowych norm i przepisów”. Wynika stąd konieczność stosowania polskich norm przedstawionych w tabeli 1.

Tab. 1. Zestawienie norm dotyczących oświetlenia awaryjnego

Norma PN-EN 1838:2005

Przedstawia wymagania w odniesieniu do systemów oświetlenia awaryjnego instalowanych w miejscach lub obiektach, gdzie takie systemy są wymagane. Dotyczy to w szczególności miejsc publicznych i miejsc pracy. Celem oświetlenia ewakuacyjnego jest umożliwienie bezpiecznego wyjścia z miejsc pobytu podczas zaniku normalnego zasilania.

Zgodnie z normą PN-EN 1838 rozróżnia się oświetlenie zapasowe oraz ewakuacyjne.

Dla oświetlenia ewakuacyjnego rozróżnia się strefy:

• drogi ewakuacyjnej,
• strefy otwartej oraz
• strefy wysokiego ryzyka.

Oświetlenie ewakuacyjne ma za zadanie oświetlanie wszystkich znaków przy wyjściach awaryjnych oraz wzdłuż drogi ewakuacji, aby jednoznacznie wskazywały drogę do bezpiecznego miejsca. W tym celu stosowane są oświetlone znaki kierunkowe.

Zgodnie z PN-EN 60598-2-22 powinny być umieszczane przy każdych drzwiach przeznaczonych do wyjścia ewakuacyjnego, w odległości 2 m od schodów i każdej zmiany poziomu w taki sposób, aby każdy stopień był oświetlony.

Oświetlenie ewakuacyjne powinno być też stosowane przy:

• każdej zmianie kierunku,
• każdym skrzyżowaniu korytarzy,
• na zewnątrz i w odległości 2 m od każdego wyjścia końcowego,
• w odległości 2 m od każdego punktu pierwszej pomocy oraz każdego urządzenia przeciwpożarowego i przycisku alarmowego.

(Jednak w przypadku, gdy punkt pierwszej pomocy lub urządzenie przeciwpożarowego i przycisk alarmowy nie znajdują się w środkowej linii drogi ewakuacyjnej lub strefy otwartej to powinny być oświetlone w taki sposób, aby natężenie oświetlenia na podłodze w odległości 2 m od nich wynosiło co najmniej 5 lx) [3].

Oświetlenie drogi ewakuacyjnej powinno zapewnić bezpieczne wyjście z miejsc przebywania osób przez stworzenie warunków widzenia umożliwiających identyfikację i użycie dróg ewakuacyjnych oraz łatwe zlokalizowanie i użycie sprzętu pożarowego i bezpieczeństwa.

W tym celu dla dróg o szerokości 2 m średnie natężenie oświetlenia na podłodze wzdłuż środkowej linii drogi ewakuacyjnej powinno wynosić, co najmniej 1 lx. Natomiast na centralnym pasie drogi obejmującym przynajmniej połowę szerokości drogi, natężenie oświetlenia powinno wynosić co najmniej 0,5 lx.

Szerokie drogi ewakuacyjne, zgodnie z PN-EN 1838, mogą być traktowane jako kilka dróg o szerokości 2 m lub mogą mieć oświetlenie stosowane tak, jak w strefach otwartych [3].

Stosunek maksymalnego natężenia oświetlenia do minimalnego natężenia oświetlenia wzdłuż centralnej linii drogi ewakuacyjnej nie powinien być większy niż 40:1. Olśnienie powinno być utrzymywane na niskim poziomie dzięki ograniczeniu światłości opraw w obrębie pola widzenia.

Zasilanie opraw awaryjnych

Systemy oświetlenia z baterią centralną, jak i własnym akumulatorem, powinny uwzględniać wszelkie wymagania w zakresie zasilania oświetlenia awaryjnego, bezpieczeństwa oraz zasilania innych odbiorników nie związanych z oświetleniem.

Z tego względu stosuje się systemy modułowe w systemie centralnym zwiększające niezawodność, gdyż każdy obwód wyjściowy posiada osobny moduł przełączający. System taki gwarantuje wysokie bezpieczeństwo układu awaryjnego zasilania z uwagi na automatyczne testy funkcyjne, eksploatacyjne oraz ciągłą kontrolę obwodów wyjściowych.

Dodatkowo jest możliwa dalsza jego rozbudowa bez przerwy w zasilaniu, a awaria modułu nie powoduje całkowitego braku zasilania. System z centralną baterią umożliwia bardzo długi czas autonomii urządzeń. Przy właściwym zaprojektowaniu de facto nie ma znaczenia moc obciążeniowa opraw. W systemach tego typu należy jednak pamiętać o odpowiedniej wentylacji pomieszczeń, w których znajduje się centralna bateria zgodnie z normą PN-EN 50272-2 [4,5].

Centralna bateria jest urządzeniem często stosowanym w przypadku zainstalowania w obiekcie oświetlenia bezpieczeństwa, o wymaganym natężeniu światła. W przypadku oświetlenia awaryjnego dróg ewakuacyjnych, dużo częściej stosowane są systemy oświetlenia awaryjnego oparte na oprawach z własnym akumulatorem. Najważniejszą zaletą tych systemów jest rozproszenie bezpieczeństwa na wszystkie oprawy oświetlenia awaryjnego w obiekcie, z których każda przełącza się w tryb pracy awaryjnej, niezależnie od innych urządzeń systemu.

Takie rozwiązanie eliminuje największą wadę systemów z centralną baterią, w których każda oprawa musi być załączona przez jedno urządzenie, jakim jest centralna bateria. Wynika z tego, że uszkodzenie centralnej baterii lub przewodu zasilającego oprawę z centralnej baterii może całkowicie pozbawić obiekt oświetlenia awaryjnego, aż do czasu usunięcia awarii. Taka sytuacja w obiektach działających w systemie całodobowym (hotele, szpitale) jest niedopuszczalna ponieważ stwarza zagrożenie bezpieczeństwa dla wszystkich osób przebywających w tych obiektach [2].

Adresowalność pojedynczych opraw oświetleniowych, zarówno z centralną baterią, jak i posiadających własne akumulatory, powoduje, że w każdej chwili można zaobserwować każde uszkodzenie z informacją o jego miejscu. Cechą tych systemów jest możliwość podłączenia do systemu zarządzania budynkiem BMS (ang. Building Management System).

Przedstawione cechy dają możliwość zarządzania całym systemem oświetlenia z jednego miejsca, umożliwiając łatwą kontrolę lub wymianę zużytej baterii oraz ciągły nadzór poszczególnych obwodów i opraw.

Niestety systemy tego typu instalowane kilka czy kilkanaście lat temu w obiektach użyteczności publicznej i działających całodobowo często są w opłakanym stanie.

Niekiedy zarządcy i właściciele budynków nie zdają sobie sprawy z zagrożeń jakie niesie niesprawna instalacja oświetlenia awaryjnego w czasie ewakuacji ludzi. Często w tych samych kanałach kablowych poprowadzona jest instalacja zasilania głównego urządzeń i opraw, nie wspominając już o zasilaniu wszystkich urządzeń tymi samymi przewodami.

Wraz z pojawieniem się wymogu przeglądów okresowych obserwuje się także inne niepokojące zjawisko: wykonywania przeglądów a właściwie jedynie fikcyjnego potwierdzenia ich wykonania, przez niewykwalifikowane firmy, niekiedy nawet nie przeszkolone w zakresie obsługi urządzeń, których przeglądów dokonują.

Literatura

1. J. Wiatr „Oświetlenie awaryjne w budynkach – wymagania i zasady zasilania”, seria zeszytów dla elektryków nr 2, DW MEDIUM, Warszawa 2011,
2. K. Kuczyński, Wymagania dla systemów oświetlenia awaryjnego – obowiązujące rozporządzenia, „elektro.info” 1/2 z 2010 r.,
3. K. Kuczyński, Wymagania normalizacyjne dla oświetlenie awaryjnego – zagadnienia wybrane (cz. 1.), „elektro.info” 10/2010 r.,
4. Materiały firmy Cooper/CEAG,
5. Materiały firmy AMABUD Elektrotechnika
6. www.pkn.pl

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!