Oświetlenie awaryjne

Niekiedy zarządcy i właściciele budynków nie zdają sobie sprawy z zagrożeń, jakie niesie niesprawna instalacja oświetlenia awaryjnego w czasie ewakuacji ludzi.
Zobacz także
Elektrolux Najważniejsze cechy dobrej zmywarki wolnostojącej

Dziś coraz trudniej jest znaleźć kuchnię, która nie byłaby wyposażona w zmywarkę. Nowoczesne, funkcjonalne urządzenia skutecznie ułatwiają utrzymanie naczyń i kuchennych akcesoriów w odpowiedniej czystości....
Dziś coraz trudniej jest znaleźć kuchnię, która nie byłaby wyposażona w zmywarkę. Nowoczesne, funkcjonalne urządzenia skutecznie ułatwiają utrzymanie naczyń i kuchennych akcesoriów w odpowiedniej czystości. Dostępne na rynku zmywarki podzielić można na modele wolnostojące oraz te przeznaczone do zabudowy. Urządzenia wolnostojące umożliwiają zdecydowanie większą swobodę montażu, doskonale sprawdzając się głównie w dużych kuchniach. Decydując się na zakup zmywarki do swojej kuchni, powinniśmy przyjrzeć...
DOMITECH P. Janiszewski T. Wąż Sp. k. Zadbaj o otoczenie nieruchomości - zwiększy to jej wartość i komfort mieszkańców

Nieruchomość to wizytówka zarządcy. Niestety kosztownych inwestycji związanych z modernizacją instalacji nie widać gołym okiem, mimo że to istotne modernizacje, wpływające na sprawne technicznie funkcjonowanie...
Nieruchomość to wizytówka zarządcy. Niestety kosztownych inwestycji związanych z modernizacją instalacji nie widać gołym okiem, mimo że to istotne modernizacje, wpływające na sprawne technicznie funkcjonowanie budynku. To, co widać gołym okiem to elewacja. Dobrze świadczy czysta, schludna elewacja w stonowanych kolorach. Czasy pstrokatych blokowisk odchodzą pomału w niepamięć. Oczywiście jeśli mowa o elewacji to budynek powinien być już po termomodernizacji. Nie sposób tu wspomnieć o równie estetycznym...
DOMITECH P. Janiszewski T. Wąż Sp. k. Zadbaj o wyposażenie warsztatu konserwatora osiedlowego

Nie ma dnia by na osiedlach nie zgłaszano awarii. Bloki to najczęściej wysokie budynki wielolokalowe, zamieszkiwane przez wielu mieszkańców – zatem tyle ile mieszkań, tyle potencjalnych wezwań serwisu...
Nie ma dnia by na osiedlach nie zgłaszano awarii. Bloki to najczęściej wysokie budynki wielolokalowe, zamieszkiwane przez wielu mieszkańców – zatem tyle ile mieszkań, tyle potencjalnych wezwań serwisu technicznego. Do tego dochodzi dbałość o prawidłowy stan techniczny w częściach wspólnych nieruchomości. Konserwator osiedlowy rozwiązuje zatem różnorakie problemy techniczne, z pogranicza wielu branż. Jego doświadczenie i wszechstronność, a także dobrze wyposażony warsztat gwarantują sprawne i skuteczne...
Oczywiste wydaje się, że oświetlenie awaryjne w budynkach powinno być przede wszystkim niezawodne. Jest to szczególnie istotne obecnie, w związku z powtarzającymi się coraz częściej awariami sieci energetycznej i innymi zdarzeniami losowymi.
Taka inwestycja pociąga za sobą pewne koszty związane z instalacją oświetlenia, oprawami, układem sterowania i nadzoru a także jej utrzymaniem. Jednak takie nakłady są nieporównywalne do istniejących zagrożeń życia i zdrowia ludzi znajdujących się w obiekcie. Należy pamiętać, że nakłady finansowe nie kończą się z chwilą zakupu i uruchomienia instalacji.
Koszty eksploatacji związane są z prowadzeniem obowiązkowych kontroli, zakupem materiałów eksploatacyjnych, ich instalacją i serwisem. Z tego względu przy wyborze konkretnego rozwiązania należy wziąć pod uwagę wszystkie czynniki mające wpływ na koszty instalacji i eksploatacji [1,2]. Ujęcie kosztów energii elektrycznej, serwisowania, dozoru i kontroli przedstawia rys. 1.
Rozporządzenia i normalizacja
Oświetlenie ewakuacyjne należy do urządzeń przeciwpożarowych zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r. (DzU z 2010 r. nr 109 poz. 719 z późn. zm.).
Jako że instalacja oświetlenia ewakuacyjnego jest częścią instalacji oświetlenia awaryjnego, wszystkie urządzenia przeciwpożarowe powinny być poddawane przeglądom co najmniej raz w roku oraz spełniać wymagania polskich norm.
Rozporządzenia i przywołane w nich polskie normy są wytycznymi dla projektantów określających właściwe oświetlenie awaryjne w budynkach w zależności od jego przeznaczenia i miejsca zainstalowania. Najważniejsze treści obowiązujących rozporządzeń przedstawione zostały w publikacji [2].
Rozporządzenie Ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie wraz z nowelizacją z 10 grudnia 2010 r. (DzU nr 239 poz. 1597) wprowadzają, jako obowiązujące, szereg polskich norm. Do najważniejszych należą:
- PN-EN 50172:2005 Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego oraz
- PN-EN 1838:2005 Zastosowania oświetlenia – Oświetlenie awaryjne.

Rys. 1. Zestawienie kosztów związanych z instalacją i eksploatacją oświetlenia awaryjnego [4] (* FT – test funkcjonalny, BT – test akumulatora)
Norma PN-EN 50172:2005
Zawiera wytyczne dotyczące oświetlenia dróg ewakuacyjnych i znaków bezpieczeństwa w przypadku, gdy zawiedzie normalne zasilanie. Zawiera minimalne wymagania dla tego rodzaju oświetlenia awaryjnego stosownie do wielkości, typu i przeznaczenia budynku.
Postanowienia normy odnoszą się do awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego we wszystkich miejscach pracy oraz budynkach otwartych dla publiczności, a także do ogólnie dostępnych dróg w wielopiętrowych budynkach mieszkalnych. Odnosi się to również do oświetlenia zapasowego stosowanego jako awaryjne oświetlenie ewakuacyjne [3].
Norma PN-EN 50172:2005 rozróżnia cztery funkcje awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego:
- oświetlanie znaków drogi ewakuacyjnej,
- zapewnianie natężenia oświetlenia na drogach ewakuacyjnych i wzdłuż nich w taki sposób, aby umożliwić bezpieczny ruch w kierunku wyjścia do bezpiecznego miejsca ewakuacji,
- punkty alarmu pożarowego i sprzętu przeciwpożarowego należy rozmieścić wzdłuż dróg ewakuacyjnych w taki sposób, aby mogły być łatwo zlokalizowane i użyte,
- umożliwienie działań związanych ze środkami bezpieczeństwa.
Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne jest zaprojektowane w celu umożliwienia normalnych działań w nieruchomości w przypadku uszkodzenia oświetlenia podstawowego lub zapasowego [3].
Szczegóły dotyczące natężenia oświetlenia oraz adaptacji wzroku określono w normie PN-EN 1838 wydanej na podstawie EN 1838.
Zgodnie z § 181 ust. 5 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12 marca 2009 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 56 poz. 461), wprowadzony został wymóg aby awaryjne oświetlenie ewakuacyjne działało przez co najmniej 1 godzinę od zaniku oświetlenia podstawowego. |
Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne należy uruchamiać nie tylko w przypadku całkowitego uszkodzenia zasilania oświetlenia podstawowego, ale również w przypadku lokalnego uszkodzenia, takiego jak uszkodzenia obwodu końcowego. |
Norma PN-EN 50172 nie precyzuje wymagań, dotyczących testów automatycznych, lecz stwierdza, że „automatyczne systemy testowania oświetlenia awaryjnego powinny być projektowane, konstruowane i instalowane zgodnie z wymaganiami krajowych norm i przepisów”. Wynika stąd konieczność stosowania polskich norm przedstawionych w tabeli 1.
Tab. 1. Zestawienie norm dotyczących oświetlenia awaryjnego
Norma | Zawartość normy |
PN-EN 60598-2-22:2004+AC:2006+A2:2010 Oprawy oświetleniowe. Część 2-22: Wymagania szczegółowe. Oprawy oświetleniowe do oświetlenia awaryjnego. |
Ustalono wymagania dotyczące opraw oświetleniowych do oświetlenia awaryjnego do żarówek z żarnikiem wolframowym, świetlówek i innych lamp wyładowczych przewidzianych do zasilania z awaryjnego źródła napięcia o wartości nie przekraczającej 1kV, stosowanych do oświetlenia awaryjnego. |
PN-EN 61347-2-7:2009 Urządzenia do lamp – Część 2-7: Wymagania szczegółowe dotyczące stateczników elektronicznych zasilanych prądem stałym, do oświetlenia awaryjnego. |
Ustalono szczegółowe wymagania bezpieczeństwa dotyczące stateczników elektronicznych zasilanych prądem stałym, do ciągłego i nieciągłego oświetlenia awaryjnego. Wymagania są przeznaczone dla stateczników do świetlówek, ale mają zastosowanie również do żarówek, wysokoprężnych lamp wyładowczych i diod świecących (LED). |
PN-EN 62034:2010 Systemy automatycznego testowania awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego zasilanego z akumulatorów. |
Podano podstawowe wymagania funkcjonalne i zasady bezpieczeństwa wyrobów i podzespołów występujących w systemach samoczynnego testowania przewidzianych do stosowania w systemach oświetlenia awaryjnego o napięciu zasilającym nie przekraczającym 1kV. Określono wymaganą funkcjonalność kompletnego systemu samoczynnego testowania układu oświetlenia awaryjnego. Zastosowanie do badania systemów składających się z wielu opraw oświetlenia awaryjnego, z własnym zasilaniem lub z centralnej baterii, ze skojarzonymi oprawami oświetlenia awaryjnego. |
PN-EN 13032-1:2010 Światło i oświetlenie. Pomiar i prezentacja danych fotometrycznych lamp i opraw oświetleniowych. Część 1: Pomiar i format pliku. |
Określono ogólne zasady pomiaru podstawowych danych fotometrycznych do zastosowań oświetleniowych. Ustalono kryteria pomiarowe potrzebne do normalizacji podstawowych danych fotometrycznych i szczegóły formatu pliku CEN do elektronicznego przesyłu danych. |
PN-EN 13032-3:2010 Światło i oświetlenie. Pomiar i prezentacja danych fotometrycznych lamp i opraw oświetleniowych. Część 3: Prezentacja danych dla oświetlenia awaryjnego miejsc pracy. |
Ustalono dane lamp i opraw o świetleniowych wymagane do weryfikacji zgodności z normą PN-EN 1838. |
PN-E-04040-01:1991 Pomiary promieniowania optycznego. Pomiary fotometryczne. Pomiar i wyznaczanie strumienia świetlnego. |
Podano sposoby pomiaru i wyznaczania strumienia świetlnego. |
Norma PN-EN 1838:2005
Przedstawia wymagania w odniesieniu do systemów oświetlenia awaryjnego instalowanych w miejscach lub obiektach, gdzie takie systemy są wymagane. Dotyczy to w szczególności miejsc publicznych i miejsc pracy. Celem oświetlenia ewakuacyjnego jest umożliwienie bezpiecznego wyjścia z miejsc pobytu podczas zaniku normalnego zasilania.
Zgodnie z normą PN-EN 1838 rozróżnia się oświetlenie zapasowe oraz ewakuacyjne.
Dla oświetlenia ewakuacyjnego rozróżnia się strefy:
- drogi ewakuacyjnej,
- strefy otwartej oraz
- strefy wysokiego ryzyka.
Oświetlenie ewakuacyjne ma za zadanie oświetlanie wszystkich znaków przy wyjściach awaryjnych oraz wzdłuż drogi ewakuacji, aby jednoznacznie wskazywały drogę do bezpiecznego miejsca. W tym celu stosowane są oświetlone znaki kierunkowe.
Zgodnie z PN-EN 60598-2-22 powinny być umieszczane przy każdych drzwiach przeznaczonych do wyjścia ewakuacyjnego, w odległości 2 m od schodów i każdej zmiany poziomu w taki sposób, aby każdy stopień był oświetlony.
Oświetlenie ewakuacyjne powinno być też stosowane przy:
- każdej zmianie kierunku,
- każdym skrzyżowaniu korytarzy,
- na zewnątrz i w odległości 2 m od każdego wyjścia końcowego,
- w odległości 2 m od każdego punktu pierwszej pomocy oraz każdego urządzenia przeciwpożarowego i przycisku alarmowego.
(Jednak w przypadku, gdy punkt pierwszej pomocy lub urządzenie przeciwpożarowego i przycisk alarmowy nie znajdują się w środkowej linii drogi ewakuacyjnej lub strefy otwartej to powinny być oświetlone w taki sposób, aby natężenie oświetlenia na podłodze w odległości 2 m od nich wynosiło co najmniej 5 lx) [3].
Oświetlenie drogi ewakuacyjnej powinno zapewnić bezpieczne wyjście z miejsc przebywania osób przez stworzenie warunków widzenia umożliwiających identyfikację i użycie dróg ewakuacyjnych oraz łatwe zlokalizowanie i użycie sprzętu pożarowego i bezpieczeństwa.
W tym celu dla dróg o szerokości 2 m średnie natężenie oświetlenia na podłodze wzdłuż środkowej linii drogi ewakuacyjnej powinno wynosić, co najmniej 1 lx. Natomiast na centralnym pasie drogi obejmującym przynajmniej połowę szerokości drogi, natężenie oświetlenia powinno wynosić co najmniej 0,5 lx.
Szerokie drogi ewakuacyjne, zgodnie z PN-EN 1838, mogą być traktowane jako kilka dróg o szerokości 2 m lub mogą mieć oświetlenie stosowane tak, jak w strefach otwartych [3].
Stosunek maksymalnego natężenia oświetlenia do minimalnego natężenia oświetlenia wzdłuż centralnej linii drogi ewakuacyjnej nie powinien być większy niż 40:1. Olśnienie powinno być utrzymywane na niskim poziomie dzięki ograniczeniu światłości opraw w obrębie pola widzenia.
Zasilanie opraw awaryjnych
Systemy oświetlenia z baterią centralną, jak i własnym akumulatorem, powinny uwzględniać wszelkie wymagania w zakresie zasilania oświetlenia awaryjnego, bezpieczeństwa oraz zasilania innych odbiorników nie związanych z oświetleniem.
Z tego względu stosuje się systemy modułowe w systemie centralnym zwiększające niezawodność, gdyż każdy obwód wyjściowy posiada osobny moduł przełączający. System taki gwarantuje wysokie bezpieczeństwo układu awaryjnego zasilania z uwagi na automatyczne testy funkcyjne, eksploatacyjne oraz ciągłą kontrolę obwodów wyjściowych.
Dodatkowo jest możliwa dalsza jego rozbudowa bez przerwy w zasilaniu, a awaria modułu nie powoduje całkowitego braku zasilania. System z centralną baterią umożliwia bardzo długi czas autonomii urządzeń. Przy właściwym zaprojektowaniu de facto nie ma znaczenia moc obciążeniowa opraw. W systemach tego typu należy jednak pamiętać o odpowiedniej wentylacji pomieszczeń, w których znajduje się centralna bateria zgodnie z normą PN-EN 50272-2 [4,5].
Centralna bateria jest urządzeniem często stosowanym w przypadku zainstalowania w obiekcie oświetlenia bezpieczeństwa, o wymaganym natężeniu światła. W przypadku oświetlenia awaryjnego dróg ewakuacyjnych, dużo częściej stosowane są systemy oświetlenia awaryjnego oparte na oprawach z własnym akumulatorem. Najważniejszą zaletą tych systemów jest rozproszenie bezpieczeństwa na wszystkie oprawy oświetlenia awaryjnego w obiekcie, z których każda przełącza się w tryb pracy awaryjnej, niezależnie od innych urządzeń systemu.
Takie rozwiązanie eliminuje największą wadę systemów z centralną baterią, w których każda oprawa musi być załączona przez jedno urządzenie, jakim jest centralna bateria. Wynika z tego, że uszkodzenie centralnej baterii lub przewodu zasilającego oprawę z centralnej baterii może całkowicie pozbawić obiekt oświetlenia awaryjnego, aż do czasu usunięcia awarii. Taka sytuacja w obiektach działających w systemie całodobowym (hotele, szpitale) jest niedopuszczalna ponieważ stwarza zagrożenie bezpieczeństwa dla wszystkich osób przebywających w tych obiektach [2].
Adresowalność pojedynczych opraw oświetleniowych, zarówno z centralną baterią, jak i posiadających własne akumulatory, powoduje, że w każdej chwili można zaobserwować każde uszkodzenie z informacją o jego miejscu. Cechą tych systemów jest możliwość podłączenia do systemu zarządzania budynkiem BMS (ang. Building Management System).
Przedstawione cechy dają możliwość zarządzania całym systemem oświetlenia z jednego miejsca, umożliwiając łatwą kontrolę lub wymianę zużytej baterii oraz ciągły nadzór poszczególnych obwodów i opraw.
Niestety systemy tego typu instalowane kilka czy kilkanaście lat temu w obiektach użyteczności publicznej i działających całodobowo często są w opłakanym stanie.
Niekiedy zarządcy i właściciele budynków nie zdają sobie sprawy z zagrożeń jakie niesie niesprawna instalacja oświetlenia awaryjnego w czasie ewakuacji ludzi. Często w tych samych kanałach kablowych poprowadzona jest instalacja zasilania głównego urządzeń i opraw, nie wspominając już o zasilaniu wszystkich urządzeń tymi samymi przewodami.
Wraz z pojawieniem się wymogu przeglądów okresowych obserwuje się także inne niepokojące zjawisko: wykonywania przeglądów a właściwie jedynie fikcyjnego potwierdzenia ich wykonania, przez niewykwalifikowane firmy, niekiedy nawet nie przeszkolone w zakresie obsługi urządzeń, których przeglądów dokonują.
Literatura
- J. Wiatr „Oświetlenie awaryjne w budynkach – wymagania i zasady zasilania”, seria zeszytów dla elektryków nr 2, DW MEDIUM, Warszawa 2011,
- K. Kuczyński, Wymagania dla systemów oświetlenia awaryjnego – obowiązujące rozporządzenia, „elektro.info” 1/2 z 2010 r.,
- K. Kuczyński, Wymagania normalizacyjne dla oświetlenie awaryjnego – zagadnienia wybrane (cz. 1.), „elektro.info” 10/2010 r.,
- Materiały firmy Cooper/CEAG,
- Materiały firmy AMABUD Elektrotechnika
- www.pkn.pl