Opomiarowanie zużycia mediów i zdalny odczyt

Powstające ad hoc zalecenia i wytyczne branżowe opracowywane w związku z pandemią wyraźnie pokazują, jak ważna jest wiedza o przepływach, rozbiorach i stagnacjach zarówno w sieci, jak i w instalacjach budynkowych. Przykładowo niektóre przepisy powstawały w trosce o kwestie energetyczne czy rozliczeń za dostarczone ciepło lub wodę, ale mają też pośredni wpływ na bezpieczeństwo odbiorców, w tym zapobieganie wtórnym skażeniom i namnażaniu się bakterii w instalacjach, zwłaszcza gdy nie są one w pełni używane lub wyłączono je z użycia. Pełna wiedza o tym, jak działają instalacje w budynku, pomaga zapobiegać groźnym dla odbiorców (użytkowników, mieszkańców) zjawiskom. A wiedzę tę mogą dać technologie tworzące inteligentne budynki, metody opomiarowania zużycia ciepła i wody oraz zdalnego odczytu danych.

Inteligentny budynek

Dyrektywa 2018/844 z 30 maja 2018 r., zmieniająca dyrektywę 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków i dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej [1], wprowadza wskaźnik gotowości budynków do obsługi inteligentnych sieci (ang. SRI, smart readiness indicator). Za pomocą tego wskaźnika określa się zdolność budynku do wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych i systemów elektronicznych m.in. w celu dostosowania funkcjonowania budynku do potrzeb użytkowników i poprawy efektywności energetycznej. Wskaźnik ten daje użytkownikom informację o faktycznych oszczędnościach z tytułu wprowadzenia nowych czy ulepszonych funkcjonalności.

Dyrektywa 2018/844 zaleca wprowadzenie prawnego obowiązku wykonywania regularnych przeglądów systemów ogrzewania lub połączonych systemów ogrzewania i wentylacji o znamionowej mocy użytecznej powyżej 70 kW. Zaleca również, żeby budynki mieszkalne były wyposażane w:

• funkcję obejmującą system ciągłego monitorowania elektronicznego, dokonujący pomiarów sprawności systemów i informujący właścicieli lub zarządców budynków, gdy następuje znaczny spadek i gdy potrzebne jest serwisowanie systemu;
• skuteczne funkcje sterowania w celu zapewnienia optymalnego wytwarzania, dystrybucji, magazynowania i wykorzystywania energii.

Budynki niemieszkalne wyposażone w systemy ogrzewania lub połączone systemy ogrzewania i wentylacji o znamionowej mocy użytecznej powyżej 290 kW powinny być wyposażone do 2025 r. w systemy automatyki i sterowania dla budynków, o ile jest to możliwe z technicznego i ekonomicznego punktu widzenia. Systemy te powinny umożliwiać:

• ciągłe monitorowanie, rejestrowanie, analizowanie i dostosowywanie zużycia energii;
• wykonanie analizy porównawczej efektywności energetycznej budynku, wykrywanie utraty efektywności systemów technicznych budynku oraz informowanie zarządcy o możliwościach poprawy efektywności energetycznej;
• komunikację z połączonymi systemami technicznymi i innymi urządzeniami w budynku, a także interoperacyjność z systemami technicznymi budynku w zakresie różnych rodzajów technologii zastrzeżonych, urządzeń i producentów.

Ciepło i ciepła woda oraz chłód

Wiele istotnych regulacji dotyczących funkcjonowania systemów ogrzewania i ich opomiarowania zawiera dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2002 z 11 grudnia 2018 r., zmieniająca dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej [2]. Jej zalecenia powinny zostać wprowadzone do prawa krajowego do czerwca 2020 r. i obowiązywać od 25 października 2020 r. Zmiany mają na celu m.in. zapewnienie częstych i obszerniejszych informacji zwrotnych dotyczących zużycia energii, tak aby zachęcać odbiorców do jej świadomego zużycia i oszczędzania. Dyrektywa zaleca, żeby wykorzystując nowe modele biznesowe i nowe technologie, dążyć do promowania i upowszechnienia środków w zakresie efektywności energetycznej, również za pomocą innowacyjnych usług energetycznych dla dużych i małych odbiorców. UE jest zdania, że przejrzyste i aktualne informacje oraz rachunki za energię wystawione na podstawie rzeczywistego zużycia umożliwiają odbiorcom odgrywanie aktywnej roli w zmniejszaniu zapotrzebowania na energię do celów ogrzewania i chłodzenia. Klienci dostawców energii elektrycznej już otrzymują wraz z rachunkiem m.in. informacje o koszyku energetycznym i emisji gazów cieplarnianych. Zgodnie z jednym z wymagań dyrektywy liczniki i podzielniki kosztów ogrzewania montowane po 25 października 2020 r. mają być urządzeniami umożliwiającymi zdalny odczyt. Te, które zostały zamontowane wcześniej i nie mają tej funkcji, powinny zostać w nią wyposażone lub wymienione do 1 stycznia 2027 r.

Zdalny odczyt

Na razie nie ma polskiej ustawy wdrażającej wymagania dyrektywy, jest natomiast Zalecenie Komisji UE 2019/1660 z 25 września 2019 r. dotyczące wdrożenia nowych przepisów z zakresu opomiarowania i rozliczeń zawartych w dyrektywie 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej. W załączniku tym wprost powiedziano, że dyrektywa nie określa od strony technicznej, czym jest urządzenie umożliwiające zdalny odczyt. Mówi tylko, że są to urządzenia, które umożliwiają zdalny odczyt bez dostępu do indywidualnych mieszkań lub modułów do celów odczytu, i państwa członkowskie mogą swobodnie decydować o tym, czy technologie umożliwiające odczyt przez przejście lub przejazd obok licznika uznaje się za umożliwiające zdalny odczyt.

Jeżeli dane państwo postanowi uznać technologie umożliwiające odczyt przez przejście lub przejazd obok licznika za umożliwiające zdalny odczyt, może uznać takie technologie za wystarczające do wypełnienia obowiązku wprowadzenia zdalnego odczytywania. Przyjęcie takiego rozwiązania oznacza również, że warunek, którego spełnienie pociąga za sobą obowiązek częstego dostarczania informacji przewidziany w pkt 2 załącznika VIIa (dot. częstotliwości przekazywania informacji klientom), zostałby wypełniony w budynkach wyposażonych w takie systemy. Innymi słowy, jeżeli urządzenie uznaje się za umożliwiające zdalny odczyt do celów art. 9c, należy je również uznać za takie do celów pkt 2 załącznika VIIa.

W załączniku podkreśla się, że dla uczestników rynku urządzeń pomiarowych i wskaźnikowych istotne jest, aby państwa członkowskie podjęły i ogłosiły krajowe decyzje dotyczące tego, czy uznają technologie umożliwiające odczyt przez przejście/przejazd obok licznika za umożliwiające zdalne odczytywanie w możliwie najkrótszym czasie i przed 25 października 2020 r. W przeciwnym wypadku dla właścicieli budynku i dostawców usług przygotowujących się do zamontowania nowych instalacji po upływie tego terminu nie będzie jasne, które wymogi funkcjonalne mają zastosowanie. W sytuacji braku takich decyzji mogą oni dla pewności zdecydować się na rozwiązania umożliwiające zdalny odczyt, które nie opierają się na technologii umożliwiającej odczyt przez przejście/przejazd obok licznika.

Zalecenia zawarte w dyrektywie nie mają na celu wprowadzenia hierarchicznej zależności między technologiami umożliwiającymi odczyt przez przejście/przejazd obok licznika i technologiami opartymi na innych rodzajach infrastruktury łączności, jak np. radiowa. Jednak technologie umożliwiające odczyt przez przejście/przejazd obok licznika zazwyczaj zmniejszają częstotliwość, z jaką można gromadzić dane w sposób realistyczny i opłacalny, co z kolei ogranicza potencjał dodatkowych usług i korzyści, które mogą wyniknąć ze stosowania takich urządzeń. Na przykład w odniesieniu do sieci ciepłowniczej, w przypadku której dane z opomiarowania są automatycznie przekazywane i gromadzone co godzinę lub codziennie, dane takie będą stanowić znacznie wyższą wartość pod względem ich potencjalnego wykorzystania na potrzeby optymalizacji funkcjonowania systemu, wykrywania błędów, usług alarmowych itp. niż dane z opomiarowania gromadzone co miesiąc za pośrednictwem technologii umożliwiających odczyt przez przejście/przejazd obok licznika.

Minimalna częstotliwość rozliczeń lub podawania informacji o zużyciu z liczników i podzielników umożliwiających zdalny odczyt nie może być od 25 października 2020 r. rzadsza niż raz na kwartał – na żądanie lub jeżeli odbiorcy końcowi wybrali opcję otrzymywania elektronicznych rozliczeń, a w innych przypadkach dwa razy w roku. Od 1 stycznia 2022 r. informacje o rozliczeniach lub zużyciu ciepła muszą być udostępniane użytkownikom końcowym nie rzadziej niż co miesiąc. Mogą być również dostępne w internecie i aktualizowane tak często, jak na to pozwala dany system. Z tego wymogu można zwolnić ogrzewanie poza sezonem grzewczym, a chłodzenie poza sezonem chłodniczym.

Minimum informacji, jakie należy ująć w rachunku za ogrzewanie, chłodzenie i c.w.u., określa załącznik VIIa pkt 3. Zależą one od tego, czy rachunek opiera się na rzeczywistym zużyciu, czy na odczytach wskazań podzielników kosztów ciepła.

W przypadku odbiorców końcowych systemu ciepłowniczego lub chłodniczego będzie to zazwyczaj oznaczać specyfikację łącznej należnej ceny, jak również jej poszczególnych składników, takich jak taryfy/ceny związane z konsumpcją, wydajnością i stałe.

Wiarygodność danych dot. podzielników – to także reguluje załącznik VIIa i zawiera on nowe elementy, m.in. zalecenie, aby na rachunkach podawać „informacje nt. właściwych procedur składania skarg, możliwości zwrócenia się do rzecznika praw lub alternatywnych metod rozstrzygania sporów, mających zastosowanie w państwach członkowskich”. Przy wdrażaniu tego wymogu państwa członkowskie powinny publicznie określić, jak należy zgodnie z prawem rozstrzygać skargi i spory stron związanych z opomiarowaniem, opomiarowaniem podlicznikami, rozliczeniami i podziałem kosztów, tak aby dostawcy energii i inni wystawcy rachunków mogli te informacje uwzględnić. Dyrektywa wyraźnie wymaga w art. 10a, żeby informacje o rozliczeniach i zużyciu były wiarygodne i dokładne. W przypadku informacji o zużyciu opartych na odczytach podzielników kosztów ciepła należy tego dokonać w sposób przejrzysty i użyteczny dla użytkownika końcowego. Podział kosztów ogrzewania może np. obejmować stosowanie współczynników technicznych związanych z rodzajami grzejników lub czynnikami korygującymi w odniesieniu do lokalizacji mieszkania w budynku. Takie parametry należy uwzględnić w informacjach dostarczanych użytkownikom końcowym. Ma to w Polsce szczególne znaczenie, gdyż zdarzają się wręcz absurdalne wyliczenia na podstawie algorytmów dla podzielników w lokalach narożnych i szczytowych.

Załącznik VIIa pkt 3 lit. f) zawiera wymóg dotyczący porównań zużycia energii przez użytkownika ze zużyciem przez przeciętnego znormalizowanego lub referencyjnego użytkownika końcowego z tej samej kategorii. Państwa członkowskie będą musiały opracować odpowiednie poziomy referencyjne i kategorie użytkowników lub przekazać wskazanemu podmiotowi odpowiedzialność za ich opracowanie. W przypadku rachunków elektronicznych porównania takie można udostępniać w internecie i powinny one być na tych rachunkach oznakowane. W odniesieniu do rachunków dostarczanych w formie papierowej porównania muszą być zawarte w rzeczywistym rachunku.

Dyrektywa zaleca udostępnianie porównania ze zużyciem w tym samym okresie poprzedniego roku w formie graficznej, z korektą dotyczącą warunków klimatycznych. Wśród informacji powinny być też te nt. koszyka energetycznego – czyli zużywanych paliw, w tym odnawialnych.

Kolejnym zaleceniem dyrektywy jest informowanie o rocznej emisji gazów cieplarnianych. Państwa członkowskie mogą ograniczyć zakres tego wymogu jedynie do systemów ciepłowniczych o całkowitej nominalnej mocy cieplnej dostarczonej w paliwie przekraczającej 20 MW. Rozwiązanie takie pozwala na wyłączenie z konieczności dostarczenia takich informacji małych i średnich sieci ciepłowniczych oraz budynków opomiarowanych podlicznikami z własnymi kotłami. Ograniczenie to nie ma jednak zastosowania do informacji na temat koszyka energetycznego.

Egzekwowanie przepisów

Przejście na zdalne odczytywanie liczników stosowanych do celów art. 9a ust. 1 może się odbywać np. poprzez nałożenie przez państwo na operatorów systemów ciepłowniczych i chłodniczych oraz na operatorów wszelkich innych instalacji dostarczających energię cieplną do wielu budynków obowiązku dokumentowania zgodności lub przedstawiania regularnych sprawozdań na temat odsetka punktów przyłączenia w ich sieci, opomiarowanych za pomocą liczników umożliwiających zdalny odczyt. Ponieważ odsetek ten powinien wynosić 100% nie później niż do dnia 1 stycznia 2027 r., państwa członkowskie mogłyby monitorować dane w celu weryfikacji, czy ma miejsce wystarczający postęp w kierunku zgodności przed upływem tego terminu. W przypadku opomiarowania podlicznikami można wprowadzić podobne obowiązki w odniesieniu do odpowiedzialnych stron lub połączenie różnych podejść.

Idea smart metering

Dyrektywy UE nie wymagają rozwiązań niemożliwych – owszem, są one czasem kosztowne w inwestycji, ale zmierzają do obniżania zużycia energii i kosztów eksploatacji. Zawarte w dyrektywach wymagania dotyczące opomiarowania zużycia mediów i zdalnego odczytu są oparte na aktualnej ofercie rynkowej. Systemy opomiarowania mediów i zdalnego odczytu to podstawa rozwoju idei smart metering i smart building. Ciepłomierze, wodomierze i systemy odczytu mogą być z czasem elementem samouczących się inteligentnych budynków. Obecne przyrządy pomiarowe i systemy zdalnego odczytu oraz oferowane do nich oprogramowanie mają bardzo szerokie możliwości (znacznie większe niż wymagania dyrektyw) rejestracji i analizy danych – nie tylko miesięczne i dobowe, ale także godzinowe i w czasie rzeczywistym, co ma szczególne znaczenie dla sieci wodociągowych i ciepłowniczych. Oprogramowanie może przetwarzać dane na różne cele – sporządzania rachunków za zużycie, dodawania do nich wymaganych informacji, w tym o optymalizacji działania systemów. Okres ograniczonych możliwości poruszania się i pracy służb komunalnych i energetycznych pokazał, że wdrażanie nowych rozwiązań warto przyspieszyć i nie czekać, aż będzie to obowiązkiem, tym bardziej, że korzyści szybko stają się widoczne.

Literatura

1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/844 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków i dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej (Dz.Urz. UE L 156/75).
2. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2002 z dnia 11 grudnia 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej (Dz Urz. UE L 328/210).
3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (Dz Urz. UE L 328/82).
4. Zalecenie Komisji (UE) 2019/1660 z dnia 25 września 2019 r. dotyczące wdrożenia nowych przepisów z zakresu opomiarowania i rozliczeń zawartych w dyrektywie 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej (Dz Urz. UE L 275/121).
5. Krysik Piotr, Najważniejsze zmiany w dyrektywach EPBD oraz EED wprowadzone dyrektywą 2018/844/EU, „Rynek Instalacyjny” nr 10/2018.

Artykuł ukazał się w Rynku Instalacyjnym nr 5/20.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!