Jak oszczędzać energię w eksploatowanych budynkach?

Działania bezkosztowe

Od wielu lat w poradnikach dla mieszkańców, zwłaszcza budynków wielorodzinnych, zwraca się uwagę, że skutecznym działaniem, oszczędzającym energię na ogrzewanie i niewymagającym nakładów inwestycyjnych jest regulacja temperatury w poszczególnych pomieszczeniach za pomocą grzejnikowych zaworów termostatycznych.

Zalecane temperatury to: w sypialni 17–19°C, w kuchni i salonie 20°C, w pokoju dziennym lub dziecięcym 21°C, a w łazience 24°C. Każdy 1°C powyżej tych wartości powoduje wzrost zużycia energii o ok. 5–8%. Wynika to z faktu, że starsze budynki były budowane w taki sposób, żeby możliwe było osiągnięcie odpowiedniej temperatury przy optymalnych kosztach inwestycyjnych przegród i izolacji termicznych, były to jednak czasy taniej energii.

Z obniżaniem temperatur nie można przesadzić – zbyt niskie nie tylko „skradną” ciepło od sąsiadów, grożą także zawilgoceniem i przemarzaniem ścian zewnętrznych i w efekcie powstawaniem pleśni. Optymalna temperatura dla zdrowia ludzi to 20°C w pomieszczeniach dziennych i 17–19°C w sypialniach nocą.

Kolejną kwestią jest sposób wietrzenia pomieszczeń w budynkach wielorodzinnych z wentylacją grawitacyjną – powinno się to robić krótko i intensywnie. Przed wietrzeniem należy zakręcić termostat grzejnikowy, następnie na parę minut szeroko otworzyć okna, a po ich zamknięciu ustawić na termostacie optymalną temperaturę.

Grzejniki nie powinny być przysłonięte firankami lub zasłonami – mają oddawać ciepło poprzez konwekcję (ruch ciepłego powietrza) oraz promieniowanie. Jeśli się je zasłoni, będą ogrzewać przestrzeń pomiędzy firankami i oknem, a do pomieszczenia napłynie mniej ciepła – więcej ucieknie przez okna i ściany zewnętrzne. Grzejniki konwekcyjne, zwłaszcza płytowe stalowe i członowe aluminiowe, nie mogą być przykryte parapetami – zmniejsza to bardzo efektywność oddawania przez nie ciepła i tym samym zmusza do nastawiania termostatów na wyższe temperatury. W efekcie przez grzejnik przepływa więcej wody i tym samym ciepła, a podzielniki mogą wskazywać na duże zużycie, mimo że w pomieszczeniu nie ma komfortowej temperatury.

Warto wykorzystywać naturalne zyski ciepła – w sezonie grzewczym wystarczy odsłaniać okna w pomieszczeniach nasłonecznionych i otwierać ich drzwi.

W wielu budynkach na klatkach schodowych i w częściach wspólnych można zrezygnować z ogrzewania lub obniżyć do poziomu „antyzamrożeniowego”.

Odkręcanie zaworów na grzejnikach na maksymalną temperaturę poza sezonem grzewczym zapobiega zapowietrzaniu instalacji i powstawaniu osadu na zaworach, wydłużając ich sprawność. Po rozpoczęciu nowego sezonu grzewczego przez pierwsze godziny pracy instalacji zawory powinny pozostać maksymalnie otwarte (ułatwia to odpowietrzenie instalacji), a następnie ustawione na żądaną temperaturę. Należy także sprawdzić zawory odpowietrzające.

Działania wymagające inwestycji

• Przegląd węzła lub kotła oraz instalacji grzewczej przed sezonem i ich ewentualne usprawnienie

Poprawna praca instalacji c.o. i c.w.u. zależy od ich corocznej fachowej kontroli. Powinna ona obejmować sprawdzenie stanu technicznego wszystkich urządzeń i dokonanie ewentualnych napraw, w tym wyczyszczenie lub wymianę filtrów i odpowietrzenie instalacji. Bardzo ważnym działaniem jest sprawdzenie nastaw w automatyce, zwłaszcza krzywych grzewczych, i ich dostosowanie do aktualnych warunków. Zdarzają się przypadki nieaktualizowania nastaw nawet przez klika lat pomimo zmian w instalacji i wymiany okien czy nawet docieplenia budynku. Mamy ponadto coraz cieplejsze zimy. Koszt takich działań może zostać uwzględniony w stałej opłacie serwisowej lub corocznym przeglądzie. Potencjał oszczędności energii jest tu spory, zwłaszcza przy optymalizacji nastaw automatyki węzła lub kotła. W tym miejscu trzeba podkreślić, że docieplone budynki na początku tradycyjnego sezonu grzewczego utrzymują optymalną temperaturę praktycznie bez ogrzewania (m.in. dzięki zyskom ciepła od nasłonecznienia i urządzeń działających w mieszkaniach), o ile średnia dobowa temperatura zewnętrzna nie spada znacząco. Potencjał oszczędności ciepła związany z czynnościami podejmowanymi w ramach przeglądu jest bardzo duży – od kilku do nawet 20%. W razie braku automatyki pogodowej na kotle lub węźle cieplnym warto w nią zainwestować. Instalacja sterownika do optymalizacji pracy źródła ciepła w zależności od temperatury zewnętrznej umożliwia dostosowanie go do aktualnego zapotrzebowania budynku na energię i wykorzystania warunków pogodowych, w tym nasłonecznienia. Jego koszt to od 1000 do 3000 zł, a potencjał oszczędności wynosi w tym wypadku 8–10%.

• Stosowanie zaworów termostatycznych

Najszybciej zwracającą się inwestycją w redukcję kosztów ogrzewania jest zastosowanie zaworów i głowic termostatycznych, automatycznie regulujących temperaturę w pomieszczeniach. O szybkości zwrotu nakładów decyduje potencjał oszczędności, a wynosi on nawet do 30% zużywanej energii. Nie występują bowiem wahania temperatury i tym samym nie przegrzewamy mieszkań oraz w pełni wykorzystujemy zyski ciepła z urządzeń AGD i RTV oraz gotowania czy nasłonecznienia. Nawet najprostsze zawory z głowicami to urządzenia spełniające wymagania norm i tym samym skutecznie działające. „Budżetowy” zawór z głowicą termostatyczną to wydatek od 40 do 80 zł, podobnie kosztuje montaż na jednym grzejniku. W budynkach wielorodzinnych stosuje się głowice termostatyczne, które mają najniższą nastawę na poziomie 16°C. Rozwiązanie to zapobiega zbyt dużym różnicom temperatury między poszczególnymi mieszkaniami, a przy zastosowaniu podzielników także ogrzewaniu mieszkań na koszt sąsiadów.

• Montaż zagrzejnikowych ekranów termicznych

Ekrany z cienkiej izolacji piankowej z warstwą folii aluminiowej umieszczone za grzejnikami zapobiegają ucieczce ciepła przez fragmenty ścian znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie grzejników. Oszczędność energii wynosi od 2 do nawet 5%, w zależności od jakości przegrody za grzejnikiem i jej izolacji termicznej oraz jakości zastosowanej folii. Koszt 1 m2 folii to ok. 20 zł.

• Modernizacja ogrzewania w łazienkach

W starych instalacjach łazienkowych mogą być wykorzystywane piony świecowe, czyli grzejniki w postaci pionowych rur, bez regulacji. Wyposażenie ich w zawory regulacyjne z głowicami termostatycznymi daje bardzo duży potencjał oszczędności ciepła – nawet ponad 10%. Wentylacja w budynkach wielorodzinnych jest zorganizowana tak, że do łazienek napływa powietrze już ogrzane do temperatur wymaganych w pokojach i kuchni. Nie potrzeba zatem dużo energii, żeby zwiększyć temperaturę o 2–4°C. Bez regulacji tracimy dużo energii w pomieszczeniu, z którego korzystamy tylko chwilowo.

• Oszczędzanie c.w.u.

Koszt podgrzewania ciepłej wody użytkowej to ok. 20% wszystkich wydatków na ciepło. Największy potencjał oszczędności ciepłej wody daje kąpiel pod prysznicem zamiast w wannie – nawet 10-krotnie mniej zużytej wody i sporej ilości ciepła. Można ponadto zmniejszyć zużycie ciepłej wody pod prysznicem, korzystając ze słuchawki z przyciskiem eko, czyli funkcją stop/start umożliwiającą przerywanie przepływu wody, np. gdy namydlamy ciało lub myjemy głowę – to nawet 50% wody mniej niż przy ciągłym strumieniu ze słuchawki prysznica. Budżetowe wylewki prysznicowe z funkcją stop/start kosztują ok. 40–50 zł. Oszczędzamy nie tylko energię na podgrzanie wody, ale i samą wodę. Potencjał jest duży, ale zależy od zachowania użytkowników. Energię na podgrzewanie c.w.u. można także zaoszczędzić, stosując na wylewkach perlatory (koszt jednego to ok. 10–20 zł).

Kolejnym działaniem dającym oszczędności energii na c.w.u. jest stosowanie automatycznego równoważenia termicznego instalacji cyrkulacyjnych, tak aby woda na wylewce miała oczekiwaną temperaturę. 

Potencjał oszczędności jest duży – nawet do 30–40% zużywanej ciepłej wody, gdyż najwięcej jej tracimy, odkręcając kran i czekając, aż napłynie. W budynkach wielorodzinnych można stosować czasowe ograniczenie przepływu wody w instalacji cyrkulacyjnej. Zmniejsza to straty ciepła w czasie, gdy praktycznie nikt nie korzysta z ciepłej wody do kąpieli, czyli w większości przypadków między godz. 24 a 4.

W budynkach wielorodzinnych nie należy zmniejszać temperatury c.w.u. poniżej 55°C (wymaganie WT) z uwagi na ryzyko namnażania się bakterii Legionella. Nie należy też rezygnować z okresowej dezynfekcji termicznej instalacji c.w.u.

• Równoważenie hydrauliczne instalacji centralnego ogrzewania

Bez przeprowadzenia równoważenia hydraulicznego w okresach dużego zapotrzebowania na ciepło w odległych grzejnikach występuje jego niedobór. Im dalej od kotła znajduje się grzejnik, tym bardziej wychłodzona jest woda i mniejszy przepływ. Po równoważeniu hydraulicznym wszystkie grzejniki nagrzewają się mniej więcej równomiernie. W idealnie zrównoważonym systemie grzejniki na parterze miałyby taki sam przepływ jak te znajdujące się w mieszkaniu położonym najwyżej i najdalej. Równoważenie ma szczególne znaczenie w przypadku źródeł niskotemperaturowych, zwłaszcza kotłów kondensacyjnych. Działanie tych urządzeń opiera się na jak największym schłodzeniu wody grzewczej przechodzącej przez grzejniki, dzięki czemu może nastąpić kondensacja spalin i odzysk ciepła. Jeśli przez grzejniki przepływa zbyt gorąca woda lub jej za duża ilość, mniej się ona ochładza i tym samym niewykorzystywane są zalety kotła. Również pompy ciepła można optymalnie zwymiarować, wyregulować i obsługiwać tylko wtedy, gdy przepływy wody grzewczej przez grzejniki zostaną zrównoważone. 

Artykuł ukazał się w miesięczniku „Rynek Instalacyjny” nr 9/2022