Prace budowlane na osiedlu - kolizje drzewostanu z infrastrukturą podziemną i nadziemną

Podniesienie poziomu gruntu
Prace budowlane na terenie osiedla w znaczącym stopniu przyczyniają się do trwałych zmian warunków siedliskowych dla drzew istniejących lub wykreowania stosunkowo trudnych warunków wzrostu dla drzew nowoprojektowanych.
Zobacz także
ECO24 Ławki parkowe, miejskie, osiedlowe - jak wybrać i gdzie kupić? TOP 7 ŁAWEK 2023 roku

Ławki parkowe, miejskie oraz osiedlowe stanowią nieodłączny element miejskiej przestrzeni. Pełnią zarówno rolę funkcjonalną, jak i estetyczną. Dla zarządców nieruchomości odpowiedni wybór elementów małej...
Ławki parkowe, miejskie oraz osiedlowe stanowią nieodłączny element miejskiej przestrzeni. Pełnią zarówno rolę funkcjonalną, jak i estetyczną. Dla zarządców nieruchomości odpowiedni wybór elementów małej architektury jest kluczowy, ponieważ wpływa zarówno na komfort użytkowników, jak i ogólny wygląd i wrażenia związane z danym terenem.
GMS Zielone dachy na stalowych altanach - elegancja, funkcjonalność i ekologia

Stalowe altany śmietnikowe od dawna stanowią nieodzowny element naszego otoczenia miejskiego. Pełnią wiele funkcji, od przechowywania śmieci i ochronę przed negatywnym wpływem warunków atmosferycznych,...
Stalowe altany śmietnikowe od dawna stanowią nieodzowny element naszego otoczenia miejskiego. Pełnią wiele funkcji, od przechowywania śmieci i ochronę przed negatywnym wpływem warunków atmosferycznych, po ograniczenie dostępności do pojemników dla niepożądanych osób . Dziś chcielibyśmy przedstawić Wam wyjątkowe rozwiązanie - altany z zielonym dachem, które łączą w sobie nowoczesność, ekologię i wyjątkową estetykę.
L’Avenir Du Monde sp. z o.o. Ecosorting – Jak uniknąć kar za niewłaściwą segregację śmieci?

Jeden lokal nie segreguje, ale karę za niewłaściwą segregację płacą już wszystkie lokale w budynku – ta odpowiedzialność zbiorowa nie wszystkim się podoba. Mimo dokładania najwyższych starań do stosowania...
Jeden lokal nie segreguje, ale karę za niewłaściwą segregację płacą już wszystkie lokale w budynku – ta odpowiedzialność zbiorowa nie wszystkim się podoba. Mimo dokładania najwyższych starań do stosowania segregacji odpadów wystarczy jedna zła decyzja Twojego sąsiada i już wszyscy stajecie przed koniecznością uiszczenia kary pieniężnej, która może wynieść nawet czterokrotność miesięcznych opłat pobieranych od wszystkich lokali za wywóz śmieci. Dowiedz się, jak uniknąć kary za niewłaściwą segregację,...
Prace budowlane na terenie osiedla wiążą się niekiedy z licznymi przemianami w układzie elementów jego zagospodarowania. Przez wprowadzanie i modernizowanie wszelkiego typu instalacji czy przez realizację nowych ciągów pieszych i jezdnych, aż po zmiany w układzie wysokościowym. Wszystkie te zagadnienia w znaczącym stopniu przyczyniają się do trwałych zmian warunków siedliskowych dla drzew istniejących lub wykreowania stosunkowo trudnych warunków wzrostu dla drzew nowoprojektowanych.
Duża część tych elementów wpływa w znaczącym stopniu na strefę korzeniową drzew. W poprzednim numerze „Administratora” zostały omówione szczegółowo zagadnienia związane z czasowym zabezpieczeniem korzeni, mające na celu zniwelowanie bezpośrednich skutków prowadzenia wykopów w pobliżu lub w systemie korzeniowym. Jednak należy pamiętać, iż problematyka związana z tymi zagadnieniami jest znacznie rozleglejsza i wynika ze specyficznych funkcji, jakie pełnią korzenie:
- stanowią element stabilizujący drzewo – funkcje te pełnią duże zdrewniałe korzenie szkieletowe oraz elastyczne i silnie wydłużone korzenie II rzędu;
- absorbują i transportują wodę oraz sole minerale – funkcje te pełnią głównie korzenie żywicielskie, jedne z najdrobniejszych tzw. włośniki oraz korzenie szkieletowe, przewodząc te materiały w górę rośliny. Tkanki przewodzące substancje odżywcze znajdują się tuż pod powierzchnią kory korzeni, dlatego jej uszkodzenia są szczególnie niebezpieczne i w znacznym stopniu osłabiają drzewo;
- stanowią swego rodzaju magazyn – w ich tkankach miękiszowych kumulowane są składniki potrzebne do wytworzenia nowych liści i przyrostów na wiosnę;
- prowadzą wymianę gazową – dlatego nadmierne zagęszczenie podłoża wpływa negatywnie na wzrost drzew (także ze względu na utrudnienie dostępu do wody). W skrajnych przypadkach, szukając lepszych warunków, korzenie mogą przyczyniać się do podnoszenia nawierzchni lub kruszyć fundamenty.
Ze względu na wyżej wymienione funkcje korzeni należy szczegółowo rozważyć wprowadzanie trwałych elementów infrastruktury podziemnej i nadziemnej, szukając jednocześnie możliwości minimalizowania skutków ich oddziaływania na istniejącą lub projektowaną roślinność.
Skutki prac w obrębie systemu korzeniowego są zależne od wielu czynników:
- siedliskowych – na glebach żyznych, zasobnych i przepuszczalnych regeneracja korzeni przebiega szybciej niż na glebach ubogich lub nieprzepuszczalnych;
- gatunkowych – w zależności od tempa regeneracji i odporności systemu korzeniowego na zmiany warunków siedliskowych oraz jego redukcję możemy podzielić drzewa stosowane najczęściej na terenach zurbanizowanych na następujące grupy (za Chachulski, 2011):
- Grupa I – gatunki dobrze znoszące redukcję systemu korzeniowego: klon pospolity, klon jesionolistny, klon srebrzysty, topola czarna odm. piramidalna, wierzba biała, wiąz;
- Grupa II – gatunki tolerujące redukcję systemu korzeniowego: kasztanowiec biały, brzoza brodawkowata, świerk kłujący, jesion wyniosły, jarząb pospolity, dąb czerwony, lipa;
- Grupa III – gatunki źle znoszące redukcję systemu korzeniowego: buk zwyczajny, dąb szypułkowy, modrzew europejski, sosna zwyczajna, sosna czarna.
Biorąc pod uwagę obie te grupy można zauważyć, iż u drzew z grup wrażliwych na redukcje systemu korzeniowego na siedliskach ubogich trzeba dążyć do pozostawienia znacznie większej bryły korzeniowej niż u warunków dobrze znoszących redukcję rosnących w tym samym miejscu.
Kolizje drzewostanu z infrastrukturą
Zagadnienia kolizji drzewostanu z infrastrukturą zostały podzielone na trzy główne grupy: kolizje z instalacjami podziemnymi; kolizje z projektowaną nawierzchnią lub elementami liniowymi na fundamentach – np. ogrodzenie; oraz kolizje wynikające ze zmiany wysokości gruntu – tworzenie wszelkiego typu skarp, obniżeń terenu czy nasypów.
Instalacje podziemne
Instalacje wszelkiego typu przecinają obszar osiedli w różnych kierunkach, pozwalając na podłączenie mediów do zabudowy oraz elementów infrastruktury (np. lamp). Idealnym rozwiązaniem dla zieleni jest prowadzenie ich pod powierzchnią nawierzchni, jednak nie zawsze jest to możliwe. Jednak w wyniku wzrostu korzeni może dojść z czasem do kolizji z infrastrukturą podziemną lub negatywnego jej oddziaływania na rośliny w przypadku awarii. Każda awaria rodzi ryzyko uszkodzenia roślin znajdujących się w pobliżu istniejącej infrastruktury. Ponadto urządzenia podziemne mogą pogarszać warunki wzrostu drzew np. przez drenaż podłoża, osuszanie i ogrzewanie podłoża (ciepłociągi) – w temperaturze powyżej 35° korzenie obumierają; zanieczyszczenie powietrza glebowego (gazociągi – w przypadku nieszczelności).
Przykładowe zalecane odległości pomiędzy instalacjami podziemnymi, a pniem drzewa (mierzone od środka pnia) wynoszą (za Siewniak, 1989): |
|
Podane parametry dotyczą głównie drzew nowoprojektowanych, gdyż w przypadku drzewostanu istniejącego nadrzędnym elementem wpływającym na przebieg instalacji względem korzeni, szczególnie w wypadku starszego drzewostanu, powinna być strefa ryzyka korzeni. Zakres tych wielkości będzie podobny tylko w odniesieniu do drzew młodszych.
Prace związane z prowadzeniem instalacji w odkrytych wykopach (opisanych w poprzednim artykule) należy ograniczyć do minimum. Najkorzystniej jest prowadzić je tylko w przypadku, gdy instalacja przebiega w pobliżu drzew młodszych (o obwodzie pnia do 50 cm). stres spowodowany pracami będzie najmniejszy. Jeśli sieci mają być prowadzone w pobliżu drzew starszych, o ile to możliwe należy prace zrealizować w inny sposób, np. za pomocą przecisku. Tam, gdzie prace prowadzone są w przecisku, rozpoczynane będą przed strefą ryzyka korzeni oraz prowadzone będą na głębokości, co najmniej 60–70 cm. Przy zachowaniu odległości od osi pnia zgodnej z podanymi poniżej wartościami minimalnymi.
Nawierzchnie
Bardzo często rewaloryzacja osiedli lub ich modernizacja niesie z sobą zmiany w ich układzie komunikacyjnym. Ze względu na potrzeby mieszkańców pojawiają się nowe drogi i parkingi, których ilość stale jest niewystarczająca. Warstwa powierzchniowa gruntu jest zabudowywana przez nawierzchnię, której minimalny przekrój wynosi 10 cm (nawierzchnia piesza układana na podsypce piaskowej), a maksymalny ok 62 cm (w przypadku dróg pożarowych). Na terenach osiedli stosuje się zazwyczaj nawierzchnie nieprzepuszczalne, nie pozwalające na przepływ wody i tlenu w głąb profilu glebowego. Na powierzchniach parkingów i placów rekreacyjnych często pozostawiane są jedynie misy o wymiarach 50 × 50 cm lub 100 × 100 cm dla projektowanej zieleni lub niewiele większe dla zieleni już istniejącej. Jest to bardzo niewiele przestrzeni życiowej dla korzeni drzewa, niewystarczająco ze względu na jego potrzeby.
Na podstawie wieloletnich obserwacji drzewa podzielono na dwie grupy w zależności od minimalnej wielkości misy dającej szanse na normalne funkcjonowanie drzewa po jego posadzeniu, przy założeniu że są one połączone z gruntem i mają przepuszczalne dno (podane parametry dotyczą nowych nasadzeń):
- misy o wielkości min. 2 m średnicy – drzewa o niewielkich koronach (głóg, klon odm. kuliste, robinia odm. kuliste);
- misy o wielkości min. 3 m – pozostałe gatunki.
Nowo posadzone drzewo w stosunkowo krótkim czasie zaczyna zamierać (do 10 lat). Cykl życiowy drzewa w terenie miejskim może trwać dłużej, o ile zapewnimy mu odpowiednią ilość podłoża bogatego w tlen i składniki mineralne oraz wodę. Klasyczna nawierzchnia brukowa nie pozwala na realizację takich rozwiązań. Jest to spowodowane jej dużą grubością i charakterem wykorzystanego materiału. Dodatkowo, wprowadzanie nawierzchni (ze względu na konieczność realizacji elementów wydzielających i podtrzymujących w postaci krawężników lub obrzeży) niesie ze sobą ryzyko dodatkowej utarty korzeni ze względu na specyfikę montażu tych elementów (ucinanie korzeni na głębokość od 20 cm do 67 cm). Rozwiązanie stanowi lokalizowanie w miejscach newralgicznych, gdy nawierzchnie realizowane są w obrębie istniejącego cennego drzewostanu krawężników wspieranych punktowo lub ograniczanie nawierzchni elementami elastycznymi. Ponadto do konstrukcji dróg i parkingów można zastosować nawierzchnie z tworzyw przepuszczalnych np. żwirowych, na ekokratach, w technologii Hansavia lub na netlonie (trawnik wzmacniany). Innym rozwiązaniem jest układanie kostki w ramach nawierzchni pieszych na podsypce z kamienia łamanego o frakcji 2– 8 mm, bez wykorzystania cementu.
Brak powietrza pomiędzy przykrytą nawierzchnią glebą jest kolejnym czynnikiem wpływającym na pogorszenie kondycji drzew na terenach utwardzonych. Dlatego w ramach umożliwienia dostępu do korzeni powietrza atmosferycznego dobrze jest zastosować elementy wspomagające areację w postaci instalacji z rur drenarskich, które zapewniają efekt napowietrzenia podłoża przez wiele lat. Dodatkowo warto wykonać zabezpieczenie instalacji drenarskiej drzew przez zastosowanie odpowiedniego podłoża, wzbogacając glebę urodzajną w mieszankę kamienia łamanego z gliną. Są firmy oferujące gotowe mieszanki do wzbogacenia podłoża na takich miejscach. Ma to szczególnie duże znaczenie w przypadku parkingów, gdzie duża masa pojazdów może przyczynić się do zniszczenia wprowadzonego tam systemu areacji. Nie należy jednak wykorzystywać tych elementów do nawożenia i nawadniania drzew, z wyjątkiem nawadniania kropelkowego. Przed realizacją systemów napowietrzających u drzew istniejących należy określić głębokość przebiegu korzeni, np. przy pomocy płytkich punktowych odkrywek.
Innym rozwiązaniem na terenach nawierzchni jest instalacja antykompresyjna, która nie tylko poprawia warunki tlenowe, ale dodatkowo ukierunkowuje rozwój korzeni, tak aby nie przerastały np. przez sieci podziemne lub pod nawierzchnią parkingu. Elementami tego systemu są ażurowe moduły wykonane z tworzywa sztucznego, w których mogą rozwijać się korzenie, nie będąc jednocześnie narażone na zgniatanie. Przestrzeń w elementach tych zostaje wypełniona specjalna mieszanką podłoża (także rozwiązanie stosowane przy nowych nasadzeniach).
Zmiany poziomu gruntu
Niezależnie od powodu, każda zmiana poziomu gruntu w najbliższym otoczeniu istniejącego drzewa może przyczyniać się do znacznego pogorszenia jego kondycji. W przypadku nasypów o niewielkiej wysokości (10– 15 cm) skutki nie są drastyczne. Wyjątki stanowią niektóre gatunki drzew – np. brzoza brodawkowata, bul pospolity i olsza czarna. Znacznie większe szkody może wyrządzić obniżenie poziomu gruntu, wiąże się to zarówno ze ewentualną zmianą wielkości bryły korzeniowej, jak również ze zmianą warunków wodnych, może dojść do obniżenia poziomu wód gruntowych. Zarówno dla rozwiązań związanych z podniesieniem, jak i obniżeniem gruntu stosuje się pojęcie cembrowiny.
Cembrowina wklęsła – konstrukcja stosowana w wypadku podnoszenia gruntu w najbliższym otoczeniu drzewa.
Cembrowina wypukła – konstrukcja trwała wykonana wokół drzewa, gdy doszło do obniżenia gruntu w jego otoczeniu.
W przypadku podniesienia gruntu mogłoby dojść do przysypania korzeni drzewa, co powoduje reakcję zbliżoną do zabudowania ich nawierzchnią nieprzepuszczalną. Dochodzi do zahamowania wymiany gazowej, a drzewo jest odcięte od wody opadowej. W skrajnych wypadkach dochodzi do jego zamierania. Dlatego stosuje się rozwiązania nie pozwalające na zmianę poziomu gruntu rodzimego na powierzchni równej rzutowi korony powiększonemu o 1 m. Gdy zmiany wysokości są niewielkie wystarczy odpowiednie profilowanie terenu. Jednak to rozwiązanie może przyczynić się do nadmiernego kumulowania wody w otoczeniu strefy korzeniowej, szczególnie na gruntach gliniastych. Gdy dochodzi do podwyższenia gruntu o ok. 1 m stosowane są dwa rozwiązania. Jest to wymieniona wcześniej cembrowina. Najkorzystniej jest gdy jej powierzchnia jest równa strefie zagrożenia. Ze względów bezpieczeństwa obniżenie powinno być przykryte kratą. To rozwiązanie wyklucza lokalizowanie w obrębie kraty parkingów, ze względu na możliwość jej uszkodzenia. Inne rozwiązanie stanowią kliny napowietrzające korzenie, sięgające nieco poniżej pierwotnego poziomu gruntu. Ich zaletę stanowi możliwość wykorzystania częściowego powierzchni pod drzewem. Ze względu na wypełnienie klinów żwirem lub klińcem nie mogą być tam zlokalizowane parkingi, co przyczyniłoby się do niszczenia klinów oraz przenikania soli i olejów do podłoża. Powierzchnia rzutu klinów nie może być mniejsza niż 30% powierzchni rzutu korony. Przestrzeń wokół pnia powinna być wypełniona żwirem. Stosujemy warstwę izolacyjną z geowłókniny w celu przeciwdziałania mieszaniu żwiru z gruntem. W tym wypadku stosuje się także systemy aeracyjne.
W przypadku obniżenia poziomu gruntu dochodzi często do redukcji systemu korzeniowego, którą należy ograniczyć do minimum, jeśli redukcja obejmie strefę ryzyka powinniśmy brać pod uwagę ryzyko obumarcia drzewa. Dla drzew młodych należy pozostawić dodatkową przestrzeń do wzrostu korzeni, co ułatwi ich regenerację. W przypadku niewielkiego obniżenia poziomu gruntu, należy zabezpieczyć drzewo przed odpływem wody opadowej np. przez wykonanie misy, o krawędzi wys. 5-10 cm, oraz wypełnienie jej powierzchni płukanym żwirem, korą lub zrąbkami. Można także wykonać palisadę z prefabrykatów betonowych, dbając o zabezpieczenie uszkodzonych w trakcie jej montażu korzeni. Gdy różnica wysokości wynosi więcej niż 30 cm należy zastosować mur oporowy lub cembrowinę, w formie donicy połączonej z gruntem. Jej średnica powinna być jak największa, najkorzystniej jest zachować bryłę korzeniową o powierzchni równej rzutowi korony powiększonemu o 2 m. Minimalna wielkość misy wynosi wtedy 3 m.
Literatura
- Kosmala M., Pielęgnowanie drzew i krzewów ozdobnych – Poradnik, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne Warszawa, Warszawa 2000
- Chachulski Z., Pielęgnowanie i leczenie drzew starszych, Libra-Print Daniel Puławski, Waszawa 2011
- Kubus M., Zasady wykonania zabiegów pielęgnacyjnych przy drzewach rosnących na terenach zieleni w Szczacinie, z wyróżnieniem drzew przyulicznych, Drzewa i krzewy polecane do nasadzeń miejskich w warunkach Szczecina, Opracowanie wykonane dla Wydziału Ochrony Środowiska i Gospodarki Komunalnej Urzędu Miejskiego w Szczecinie, Szczecin 2006
- Siewniak M., Zasady cięcia drzew przy ciągach komunikacyjnych, Komunikaty dendrologiczne, 13/1989