Spółki komunalne

Podział spółek wynika przede wszystkim z aktów normatywnych, które regulują sposób ich tworzenia, organizację, funkcjonowanie a także ich rozwiązywanie.

Spółka i jej rodzaje

Spółka cywilna

Zgodnie z art. 860 § 1 Kodeksu cywilnego (KC) przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Umowa spółki powinna być stwierdzona pismem. Bardzo ważną cechą tej spółki jest fakt, iż nie posiada ona podmiotowości prawnej, a przedsiębiorcami są jej wspólnicy.

Spółka handlowa

Artykuł 1 § 2 Kodeksu spółek handlowych (KSH) określa, iż spółkami handlowymi są: spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna.

Stosownie do art. 3 KSH przez umowę spółki handlowej wspólnicy albo akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa albo statut spółki tak stanowi, przez współdziałanie w inny określony sposób. Biorąc pod uwagę art. 4 KSH spółki możemy podzielić na osobowe i kapitałowe.¹ Jedną z charakterystycznych cech spółek handlowych, na którą należy zwrócić uwagę, jest posiadanie podmiotowości prawnej.² Spółki kapitałowe posiadają zasadniczo także osobowość prawną.

Istota spółki

Żadne z przepisów nie definiują samego pojęcia „spółka”. Próbując jednak w uproszczony sposób wskazać czym w ogóle jest pojęcie spółki za uprawnione można uznać twierdzenie, iż jest to jednostka organizacyjna powołana na mocy umowy do osiągnięcia pewnego celu gospodarczego.

Przy czym należy podkreślić, iż z rzeczonej umowy wynikają różne prawa i obowiązki dla podmiotów, które do niej przystępują. Treść i kształt takiej umowy określają stosowne przepisy mające zastosowanie do odpowiedniej spółki. Niemniej jednak przepisy te dopuszczają pewną swobodę w kształtowaniu treści umowy spółki.

Spółka komunalna

Czy gmina może tworzyć spółkę? Pozornie odpowiedź na to pytanie wydaje się być prosta. Analiza dotycząca przepisów ww. spółek pozwala bowiem sądzić, iż gmina może utworzyć niemalże każdą spółkę, za wyjątkiem oczywiście spółki partnerskiej. Niemniej jednak nie jest to trafne stwierdzenie, albowiem w kwestii tworzenia spółek komunalnych powinno się mieć na uwadze także ustawę z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (DzU z 2011 r. nr 45, poz. 236 z późn. zm.), która – co ważne – określa warunki tworzenia spółek komunalnych.

Zgodnie z art. 9 ust. 1 tejże ustawy jednostki samorządu terytorialnego mogą tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, a także mogą przystępować do takich spółek. Stosownie zaś do ust. 2 tegoż artykułu jednostki samorządu terytorialnego mogą także tworzyć spółki komandytowe lub komandytowo-akcyjne, w sytuacjach, w których umowa o partnerstwie publiczno-prywatnym przewiduje, że w celu jej wykonania podmiot publiczny i partner prywatny zawiążą spółkę kapitałową, spółkę komandytową lub komandytowo-akcyjną. Podmiot publiczny nie może być jednak wtedy komplementariuszem.

Jak stanowi natomiast art. 10 ust. 1 Ustawy o gospodarce komunalnej (UGK) poza sferą użyteczności publicznej gmina może tworzyć spółki prawa handlowego i przystępować do nich, jeżeli łącznie zostaną spełnione następujące warunki:

• istnieją niezaspokojone potrzeby wspólnoty samorządowej na rynku lokalnym;
• występujące w gminie bezrobocie w znacznym stopniu wpływa ujemnie na poziom życia wspólnoty samorządowej, a zastosowanie innych działań i wynikających z obowiązujących przepisów środków prawnych nie doprowadziło do aktywizacji gospodarczej, a w szczególności do znacznego ożywienia rynku lokalnego lub trwałego ograniczenia bezrobocia.

Poza sferą użyteczności publicznej gmina może tworzyć spółki prawa handlowego i przystępować do nich również wówczas, jeżeli zbycie składnika mienia komunalnego mogącego stanowić wkład niepieniężny gminy do spółki albo też rozporządzenie nim w inny sposób spowoduje dla gminy poważną stratę majątkową (art. 9 ust. 2 UGK).

Ograniczenia dotyczące tworzenia spółek prawa handlowego i przystępowania przez gminę do nich, poza sferą użyteczności publicznej, nie mają zastosowania do posiadania przez gminę akcji lub udziałów spółek zajmujących się czynnościami bankowymi, ubezpieczeniowymi oraz działalnością doradczą, promocyjną, edukacyjną i wydawniczą na rzecz samorządu terytorialnego, a także innych spółek ważnych dla rozwoju gminy, w tym klubów sportowych działających w formie spółki kapitałowej (art. 9 ust. 3 UGK).

Szczególny charakter przepisów Ustawy o gospodarce komunalnej podkreśla art. 9 ust. 2 Ustawy o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. (DzU z 2000 r. nr 142, poz. 1591 z późn. zm.), który stanowi, iż gmina oraz inna gminna osoba prawna może prowadzić działalność gospodarczą wykraczającą poza zadania o charakterze użyteczności publicznej wyłącznie w przypadkach określonych w odrębnej ustawie.

Kto decyduje o powołaniu spółki komunalnej?

Zasadniczo bieżące sprawy gminy należą do jej organów wykonawczych (wójta, burmistrza, prezydenta miasta). Niemniej tworzenie i przystępowanie do spółek oraz ich rozwiązywanie i występowanie z nich należy do wyłącznej właściwości rady gminy, która w tym zakresie podejmuje stosowną uchwałę.³

Kto może uczestniczyć w spółce komunalnej?

Zasadniczo nie ma ograniczeń co do osób, które mogą tworzyć spółki oraz w nich uczestniczyć.

Oczywiście istnieją w tym zakresie wyjątki dotyczące nabywania lub obejmowania przez cudzoziemców udziałów lub akcji w spółce handlowej z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także innych czynności prawnych dotyczących udziałów lub akcji, jeżeli w ich wyniku spółka będąca właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości na terytorium RP stanie się spółką kontrolowaną, tj. spółką, w której cudzoziemiec/-y dysponują bezpośrednio lub pośrednio powyżej 50% głosów na zgromadzeniu wspólników lub na walnym zgromadzeniu, także jako zastawnik, użytkownik lub na podstawie porozumień z innymi osobami, albo mają pozycję dominującą.⁴

Ustawa o samorządzie gminnym (USG) wprowadza ponadto kolejne ograniczenia, które dotyczą spółek komunalnych.

Zgodnie bowiem np. z art. 24f ust. 5 USG radni nie mogą posiadać pakietu większego niż 10% udziałów lub akcji w spółkach prawa handlowego z udziałem gminnych osób prawnych lub przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby.

Udziały lub akcje przekraczające ten pakiet powinny być zbyte przez radnego przed pierwszą sesją rady gminy, a w razie niezbycia ich nie uczestniczą one przez okres sprawowania mandatu i dwóch lat po jego wygaśnięciu w wykonywaniu przysługujących im uprawnień (prawa głosu, prawa do dywidendy, prawa do podziału majątku, prawa poboru).

To jednak nie wszystkie ograniczenia dla samorządowców związane z uczestnictwem w spółkach. Następne wynikają z Ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne z dnia 21 sierpnia 1997 r. (DzU z 2006 r. nr 216, poz. 1584, z późn. zm.).

Ograniczenia te dotyczą wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), zastępców wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), skarbników gmin, sekretarzy gmin, kierowników jednostek organizacyjnych gminy, osób zarządzających i członków organów zarządzających gminnymi osobami prawnymi oraz innych osób wydających decyzje administracyjne w imieniu wójta (burmistrza, prezydenta miasta).

Osoby te bowiem w okresie zajmowania stanowisk lub pełnienia funkcji nie mogą:

• być członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółek prawa handlowego;
• być zatrudnione lub wykonywać innych zajęć w spółkach prawa handlowego, które mogłyby wywołać podejrzenie o ich stronniczość lub interesowność;
• posiadać w spółkach prawa handlowego więcej niż 10% akcji lub udziałów przedstawiających więcej niż 10% kapitału zakładowego – w każdej z tych spółek.

Specyfika spółki komunalnej

Spółki komunalne, podobnie jak i inne spółki, działają głównie w oparciu o Kodeks spółek handlowych, który reguluje tworzenie, organizację, funkcjonowanie, rozwiązywanie, łączenie, podział i przekształcanie spółek handlowych. Niemniej jednak tego typu spółki cechują się pewną odrębnością.

Po pierwsze: o ile powołanie w spółce z o.o., w której kapitał zakładowy nie przewyższa kwoty 500 000 złotych, a wspólników jest nie więcej niż dwudziestu pięciu, rady nadzorczej nie jest obowiązkowe, to w przypadku spółek komunalnych powołanie takiej rady jest obligatoryjne. Powołanie zaś rady nadzorczej pozwala wyłączyć albo ograniczyć indywidualną kontrolę wspólników.

Co do zasady, w spółce z o.o. kadencja rady nadzorczej trwa rok, a w spółce akcyjnej nie może być ona dłuższa niż 5 lat; jednak w przypadku spółki komunalnej kadencja trwa 3 lata jeżeli gmina ma więcej niż 50% udziałów lub akcji w takiej spółce.

Po drugie: o ile zasadniczo w członkami rady nadzorczej w spółkach kapitałowych mogą być osoby fizyczne mające pełną zdolność do czynności prawych, to w przypadku spółek komunalnych członkowie rad nadzorczych desygnowani przez gminę powinni legitymować się wyższym wykształceniem oraz, co do zasady, złożyć stosowny egzamin w trybie przewidzianym w przepisach o komercjalizacji i prywatyzacji.

Ponadto członkowie rad nadzorczych spółek komunalnych nie mogą, stosownie do art. 13 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (DzU z 2002 r. nr 171, poz. 1397 z późn. zm.):

• pozostawać w stosunku pracy ze spółką ani świadczyć pracy lub usług na jej rzecz na podstawie innego tytułu prawnego,
• posiadać akcji lub udziałów u przedsiębiorców tworzonych przez spółkę, z wyjątkiem akcji dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym,
• pozostawać u przedsiębiorców tworzonych przez spółkę w stosunku pracy ani świadczyć pracy lub usług na ich rzecz na podstawie innego tytułu prawnego, za wyjątkiem członkostwa w radach nadzorczych z wyłączeniem rad nadzorczych konkurencyjnych przedsiębiorców,
• wykonywać zajęć, które pozostawałyby w sprzeczności z ich obowiązkami albo mogłyby wywołać podejrzenie o stronniczość lub interesowność, za które uważa się także pełnienie funkcji z wyboru w zakładowej organizacji związkowej.

Po trzecie: w jednoosobowych spółkach komunalnych funkcję zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) pełnią członkowie organu wykonawczego gminy.

Po czwarte: zasadniczo członek zarządu w spółce z o.o. jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Członków zarządu w spółkach akcyjnych powołuje i odwołuje co do zasady rada nadzorcza, o ile statut spółki nie stanowi inaczej. W przypadku zaś spółek z udziałem jednostek samorządu terytorialnego wyłączne kompetencje do powoływania i odwoływania członków zarządu posiada rada nadzorcza.

Przepisy dotyczące rad nadzorczych i członków rad nadzorczych spółek komunalnych stosuje się także do spółek zależnych od spółek dominujących z udziałem gminy. Oznacza to, iż jeżeli spółka posiada status spółki zależnej od spółki z udziałem gminy to w spółce takiej obligatoryjną jest rada nadzorcza.

W sytuacji, gdy spółka z udziałem gminy jest spółką z większościowym udziałem gminy, to w spółce od niej zależnej kadencja członków rady nadzorczej trwa trzy lata. Członkowie rady nadzorczej w spółce zależnej od spółki z udziałem gminy reprezentujący w tej spółce zależnej spółkę z udziałem gminy są powoływani spośród osób, które złożyły egzamin w trybie przewidzianym w Ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji, a ponadto obowiązują ich ograniczenia z art. 13 tejże ustawy.

Odnośnie zaś członków zarządów w spółkach zależnych od spółek z udziałem gminy, zauważyć należy, iż powinni oni być powoływani i odwoływani przez radę nadzorczą. 

_{¹ Spółki osobowe: spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna. Spółki kapitałowe: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna
² Kwestia podmiotowości prawnej nie jest tu omawiania na gruncie prawa pracy, podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego
³ Art. 18 ust. 2 pkt. 9 lit f USG
⁴ vide art. 3e. ust. 1 Ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców z dnia 24 marca 1920 r. (DzU z 2004 r. Nr 167, poz. 1758 z póżn. zm.)}

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!