Oświetlenie części wspólnej

W wielorodzinnych budynkach mieszkalnych poza lokalami mieszkalnymi (a także w niektórych przypadkach także np. handlowymi) występują pomieszczenia użytkowane wspólnie przez wszystkich mieszkańców. Należą do nich klatki schodowe, korytarze, piwnice, strychy oraz coraz częściej także garaże podziemne. W apartamentowcach występują siłownie, sauny, a nawet baseny.

Wszystkie te pomieszczenia wymagają oświetlenia światłem elektrycznym. Pomieszczenia te muszą być wyposażone w urządzenia oświetleniowe o parametrach zgodnych z wielkościami zawartymi w odpowiedniej Polskiej Normie.

Co nakazują przepisy i normy

Zapisy1 w ustawie z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane¹ nakazują projektować i budować obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, przy czym ww. ustawa w ust. 1 art. 7 do przepisów techniczno-budowlanych zalicza:

• warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane i ich usytuowanie,
• warunki techniczne użytkowania obiektów budowlanych.

Z kolei rozporządzenie ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie² w poszczególnych paragrafach podaje odpowiednie wytyczne, w tym:

• ust. 1 w § 53 stanowi, że budynek, odpowiednio do potrzeb wynikających z jego przeznaczenia, powinien być wyposażony w wewnętrzną instalację elektryczną,
• § 102 nakazuje garaż do przechowywania i bieżącej, niezawodowej obsługi samochodów osobowych, stanowiący samodzielny obiekt budowlany lub część innego obiektu wyposażyć w elektryczną instalację oświetleniową,
• szczegóły dotyczące instalacji elektrycznych zawiera natomiast § 180.

Wiedzę techniczną zawierają polskie normy przywołane w załączniku do powyższego rozporządzenia - ostatnia nowelizacja opublikowana w DzU nr 239 poz. 1597, z 2010 r. zawiera aktualny wykaz tych norm.

Należy pamiętać, że do oświetlania wnętrz, w których stale przebywają ludzie, nadają się tylko źródła światła o R_a = 80 lub większym. 

Wymagania dla oświetlenia przestrzeni komunikacyjnych oraz piwnic i strychów określa tablica 5.1, a podziemnych parkingów tablica 5.7 normy PN-EN 12464-1:2004 Światło i oświetlenie - Oświetlenie miejsc pracy - Część 1.: Miejsca pracy we wnętrzach. Także w tej normie zawarto wytyczne dotyczące oświetlenia innych pomieszczeń niemieszkalnych. Wyciąg z postanowień normy zestawiono w tab. 1.

Oświetlenie awaryjne

Zgodnie z § 181 rozporządzenia ministra infrastruktury z 12 marca 2009 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, oświetlenie awaryjne w budynkach należy instalować we wszystkich przypadkach, w których zanik napięcia w instalacji oświetlenia podstawowego może powodować zagrożenie.

W rozporządzeniu określono pomieszczenia, w których należy stosować awaryjne oświetlenie ewakuacyjne. Wśród nich tylko trzy pozycje dotyczą wielorodzinnych budynków mieszkalnych. Wymieniono m.in. garaże oświetlone tylko światłem sztucznym, gdy ich powierzchnia netto przekracza 1000 m², drogi ewakuacyjne z garażu oraz inne drogi ewakuacyjne oświetlone tylko światłem sztucznym.

Zdaniem autora oświetlenie awaryjne należy instalować we wszystkich garażach podziemnych budynków mieszkalnych bez względu na ich powierzchnię. Ponadto w budynkach wysokich i wysokościowych niezbędne jest stosowanie oświetlenia ewakuacyjnego na klatkach schodowych i korytarzach łączących te klatki, a także w korytarzach piwnicznych i w windach bez względu na wysokość budynku.

Norma PN-EN 1838:2005 Zastosowanie oświetlenia. Oświetlenie awaryjne określa parametry oświetlenia awaryjnego, zestawiono je w tab. 2. Ta sama norma określa rozmieszczenie opraw awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego w częściach wspólnych, a są to następujące miejsca:

• przy każdych drzwiach ewakuacyjnych,
  w pobliżu schodów (w odległości do 2 m mierzonych w poziomie, przy czym każdy stopień powinien być oświetlony bezpośrednio),
• w pobliżu każdej zmiany poziomu,
• obowiązkowo przy wyjściach ewakuacyjnych i znakach bezpieczeństwa,
• przy każdej zmianie kierunku i skrzyżowaniu korytarzy,
• na zewnątrz i w pobliżu każdego wyjścia końcowego,
• w pobliżu każdego punktu pierwszej pomocy,
• w pobliżu każdego urządzenia przeciwpożarowego i przycisku alarmowego (np. hydrantu, przycisku sygnalizacji pożaru itp.).

Źródła światła

Większość właścicieli i zarządców wielorodzinnych budynków mieszkalnych w ostatnim czasie zaczęła doceniać znaczenie optymalizacji rozwiązań dotyczących oświetlenia części wspólnych. Dzieje się tak, ponieważ udział mocy elektrycznej zużywanej na oświetlenie ma znaczący wpływ na ogólny bilans energetyczny obiektu.

Działania w tym zakresie nakazuje także rozporządzenie ministra, określając maksymalne moce jednostkowe na oświetlenie w poszczególnych typach budynku (uwzględniając typ działalności, na jaki są przeznaczone). Z tego też względu zalecane są przede wszystkim świetlówki liniowe i kołowe typu T5 o średnicy 16 mm oraz świetlówki kompaktowe. Stosowanie żarówek halogenowych powinno być ograniczone do sporadycznych przypadków.

Lansowane ostatnio fotoluminescencyjne diody LED wymagają bardzo ostrożnego wyboru. Na rynku oferowanych jest wiele typów tych lamp, lecz nie wszystkie posiadają takie parametry, jakie prezentowane są w ich reklamach.

Podstawową wartością charakteryzującą źródło światła jest jego strumień świetlny. Wartość tego strumienia należy porównywać, dobierając zamienniki standardowych żarówek (tablice 3 oraz 4). Praktyczna trwałość lampy zależy od tego, jak szybko w trakcie użytkowania następuje spadek tego strumienia im lampa lepszej jakości, tym ubytek strumienia wolniejszy.

Przykładowo świetlówki T5 najnowszej generacji przy deklarowanej trwałości 24 000 h po upływie 18 000 h wykazują zaledwie 20% ubytek strumienia początkowego. Dodatkowo na aktualną wartość strumienia świetlnego lampy w dowolnym momencie jej żywotności wpływa temperatura, w jakiej pracuje. Przykładowo strumień świetlny świetlówki liniowej przy wzroście temperatury jej pracy z 20 do 60°C obniża się o 20% (rys. 1).

W przypadku diod LED decydującym czynnikiem o szybkości utraty strumienia świetlnego, a więc i rzeczywistej efektywnej trwałości jest temperatura, w jakiej dioda LED pracuje. Wzrost temperatury powyżej 60°C powoduje gwałtowny spadek efektywności diody LED (rys. 2).

Dlatego tak ważną sprawą w przypadku tego typu lamp jest odprowadzanie ciepła. W diodach dobrej jakości zapewniają to radiatory i drgające membrany. Szczególnie starannie należy dobierać lampy diodowe umieszczane w oprawach oświetleniowych instalowane w sufitach podwieszanych oraz montowane na stropach pomieszczeń. W miejscach tych z natury rzeczy temperatura jest najwyższa.

Z tego względu na dzień dzisiejszy (czerwiec 2011) renomowanym firmom nie udało się skonstruować zamiennika diodowego żarówek o mocy większej niż 60 W.

Otrzymując ofertę lampy diodowej większej mocy, należy bardzo starannie sprawdzić wszystkie jej parametry, w tym strumień świetlny początkowy oraz jego wartość po 80% czasu deklarowanej trwałości lampy, a także zażądać określenia, dla jakiej temperatury otoczenia te wartości są gwarantowane przez producenta. Wykaz zalecanych źródeł światła zestawiono w tab. 5.

Oprawy oświetleniowe

W częściach wspólnych wielorodzinnych budynków mieszkalnych mogą być stosowane różne typy opraw, przy czym w niektórych przypadkach powinny one posiadać ochronę przed wpływami środowiska.

Przykładem mogą być oprawy instalowane w pomieszczeniach wilgotnych, takich jak piwnice czy garaże podziemne lub pomieszczenia hydroforni i węzłów cieplnych. Powinny one spełniać kryteria wymagane PN-EN 60529:2003 stopnia ochrony obudowy urządzeń elektrycznych IP 65 (Ochrona pyłoszczelna i przed strugą wody). Pod względem ochrony od porażeń występują oprawy I oraz II klasy, a oprawy przenośne nawet III (tab. 6).

Pod względem rozsyłu strumienia świetlnego stosuje się oprawy klasy I do oświetlenia bezpośredniego oraz sporadycznie oprawy klasy II do oświetlenia przeważnie bezpośredniego, a także czasem klasy III do oświetlenia mieszanego (tab. 7). W tabeli 8 zestawiono zalecane typy opraw.

Modernizacja oświetlenia

Powszechnie stosowanym źródłem światła dla oświetlania części wspólnych budynków wielorodzinnych do chwili obecnej są żarówki. Do zalet tego typu źródeł światła należy zaliczyć przede wszystkim ich niską cenę, a także odporność na częste włączanie i wyłączanie światła.

Niestety, żarówki mają też wady - niską skuteczność świetlną i trwałość - z tego względu powinny być zastępowane bardziej wydajnymi lampami.

W trosce o oszczędność energii, a także wobec faktu wycofywania standardowych żarówek wszędzie tam, gdzie jest to celowe, powinny być stosowane świetlówki zarówno liniowe, jak i okrągłe lub w kształcie litery „U" oraz świetlówki kompaktowe.

W ślad za dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady z 6 lipca 2005 r., dotyczącą wymogów dla produktów wykorzystujących energię ukazało się: rozporządzenie Komisji (WE) nr 244/2009 z 18 marca 2009 r. w sprawie wykonania dyrektywy 2005/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do wymogów dotyczących ekoprojektu dla bezkierunkowych lamp do użytku domowego. Rozporządzenie to dotyczy przede wszystkim żarówek oraz innych lamp o niskiej wydajności używanych do oświetlenia pomieszczeń. Zgodnie z nim, od 1 września 2009 roku powinny były zniknąć z handlu bardzo popularne i szeroko stosowane żarówki z bańkami matowymi wszystkich mocy oraz żarówki z bańką przeźroczystą których moc przekracza 80 W, a także wszystkie świetlówki kompaktowe nieposiadające klasy A, a w latach następnych żarówki o mniejszych mocach.

Ponadto nagminnie występujące niedoświetlenie klatek schodowych powoduje, że są sprzątane niedbale. Półmrok jest także nieprzyjemny, a czasem wręcz niebezpieczny dla poruszających się po klatce lokatorów. Minimalna eksploatacyjna wartość natężenia oświetlenia na klatkach schodowych powinna wynosić 150 lx, a na korytarzach 100 lx (por. tab.1).

Osiągnięcie takich wartości przy zastosowaniu żarówek jest bardzo energochłonne. W wielu budynkach klatki schodowe oświetlone są świetlówkami liniowymi. Utrzymywanie włączonego oświetlenia w pomieszczeniach, które aktualnie nie są użytkowane, jest marnowaniem energii i pieniędzy. Zasadą powinno być włączanie oświetlenia tylko wtedy, gdy jest ono potrzebne.

W budynkach wielolokalowych jest szereg pomieszczeń użytkowanych często, ale krótkotrwale. Należą do nich korytarze, garaże i strychy, a także parterowe części klatek schodowych. W tych miejscach, gdzie często włącza się światło i nagminnie zapomina wyłączyć, rozwiązaniem problemu jest zastosowanie czujników ruchu. Taki czujnik, umieszczony w odpowiednim miejscu - najczęściej nad wejściem - reaguje na obecność osób (ich ruch) i włącza światło na określony czas. Po jego upływie światło gaśnie samoczynnie.

Sposób sterowania oświetleniem klatek schodowych powinien być dostosowany do typu użytych źródeł światła. Całodobowy system oparty o tzw. automat schodowy i przyciski „światło" nadaje się przede wszystkim dla klatek schodowych oświetlonych żarówkami. W obecnych warunkach powinny to być żarówki halogenowe bardziej trwałe i wydajne od wycofywanych żarówek standardowych.

W przypadku źródeł wyładowczych, jakimi są świetlówki liniowe i kompaktowe, należy stosować lampy z układami elektronicznymi niemagnetycznymi po to, aby były bardziej odporne na częstotliwość włączeń. Można także stosować świetlówki kompaktowe w wersji dostosowanej do współpracy z czujnikiem ruchu.

W przypadku wymiany żarówek standardowych na lampy o większej skuteczności świetlnej należy porównywać przede wszystkim wartość strumieni świetlnych, a nie tylko moce znamionowe (por. tab. 3). 

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!

¹ Ust. 1 art. 5, tekst jednolity: DzU z 2006 r. nr 156, poz. 1118 - uaktualniany na bieżąco tekst ustawy dostępny jest na stronie internetowej GUNB
²DzU nr 75 z 15 czerwca 2002 r., poz. 690 z późn. zm.