Do kiedy można naliczać karę umowną?

Kara umowna może zostać przewidziana w umowie na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Ma ona zwykle funkcję kompensacyjną i prewencyjną. Z jednej strony celem kary jest rekompensata szkody poniesionej przez wierzyciela w wyniku niewykonania umowy lub wadliwego jej wykonania. Z drugiej strony kara umowna ma mobilizować kontrahenta do prawidłowej i terminowej realizacji umowy. Dlatego wysokie sankcje bywają związane z zobowiązaniami o charakterze technicznym, np. w zakresie doręczenia polisy ubezpieczeniowej, gwarancji, udziału w spotkaniach czy naradach.

Realizacja celu prewencyjnego często sprowadza się do zastrzegania dość wysokich kar umownych. Przepisy nie regulują górnej granicy kary umownej, ale orzecznictwo wypracowało stanowisko dotyczące jej naliczania kar. Przede wszystkim kara umowna powinna być możliwa do wyliczenia już w momencie zawarcia umowy, a jej wysokość nie powinna wymagać dowodzenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny z dnia 8 września 2022 r., I AGa 85/21). Kontrahent powinien być w stanie obliczyć karę umowną, która stanowi jego ryzyko kontraktowe. Zazwyczaj obok kary umownej w umowie zawiera się zastrzeżenie, że jeśli wartość szkody przekroczy wartość kary, to wierzyciel zastrzega sobie prawo dochodzenia odszkodowania ponad wysokość kary umownej.

Może Cię zainteresuje: Wejście w życie przepisów o fundacji rodzinnej

Jak oszacować wysokość kary umownej?

Kara umowna nie może być naliczana w nieskończoność. Z jednej strony postuluje się wskazanie górnej granicy kary umownej, a z drugiej można przyjąć stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z 17 sierpnia 2022 r. (II CSKP 326/22.). Sąd wskazał, że niezależnie od możliwości zakończenia stanu zwłoki (opóźnienia) przez wykonanie zobowiązania przez dłużnika (stan zwłoki jest od niego zależny) oraz miarkowania kary umownej, interes dłużnika zabezpiecza wystarczająco ścisłe powiązanie między możliwością domagania się wykonania zobowiązania zabezpieczonego karą umowną, a możliwością żądania zapłaty kary umownej. Sprawia ono, że przedawnienie roszczenia o wykonanie zabezpieczanego zobowiązania powoduje nieskuteczność jej dalszego naliczania, a wygaśnięcie zabezpieczanego zobowiązania – wygaśnięcie prawa do naliczania kary umownej za zwłokę czy opóźnienie.

Przepis 484 par. 2 k.c. wprowadza instytucję miarkowania kary umownej. Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej. Tak samo w przypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Oznacza to, że sąd w postępowaniu może karę obniżyć, jeśli wystąpią przesłanki określone w ustawie.

Przesłanki obniżające karę umowną

Do przesłanek tych należy wykonanie zobowiązania przez dłużnika w znacznej części, a także rażące wygórowanie kary umownej. Celem przepisu jest zachowanie równowagi stron kontraktu. Zdarza się, że przewidziana w umowie kara jest nadmiernie wygórowana w stosunku do szkody, którą wierzyciel poniósł w związku z niewykonaniem lub wadliwym wykonaniem zobowiązania. Wówczas utrzymanie kary umownej  w wysokości przewidzianej w umowie spowodowałoby nadmierne wzbogacenie wierzyciela. W takim przypadku mógłby wystąpić brak związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy karą umowną (rozumianą jako rekompensata za poniesioną szkodę), a wartością szkody czy samą szkodą (w sytuacji, gdy byłaby znikoma lub w ogóle by nie wystąpiła). Nie każde niewykonanie zobowiązania skutkuje wystąpieniem szkody.

Sąd, oceniając wysokość kary umownej, na skutek podniesienia zarzutu miarkowania powinien brać pod uwagę istnienie szkody oraz jej rozmiar. W przypadku braku szkody lub jej nieznacznej wysokości może redukować karę umowną (por. postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 30 stycznia 2023 r., I CSK 3624/22.)

Może Cię zainteresuje: Opodatkowanie fundacji rodzinnej

W orzecznictwie wskazano, że za właściwe kryterium oceny rażącego wygórowania kary przyjmuje się stosunek kary do odszkodowania, które należałoby się wierzycielowi na zasadach ogólnych. W ramach naruszonego interesu niemajątkowego wierzyciela bierze się pod uwagę rodzaj i stopień uchybień dłużnika, jego gospodarcze położenie, stopień winy dłużnika, przyczyny opóźnienia, narażenie na szwank zaufania klientów (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie - V Wydział Cywilny z dnia 22 września 2022 r., V ACa 109/22). Katalog kryteriów pozwalających na zmniejszenie kary umownej jest otwarty, a decyzja w przedmiocie miarkowania jest silnie uwarunkowana okolicznościami faktycznymi konkretnej sprawy (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 29 czerwca 2022 r., I CSK 497/22).

Miarkowanie kary umownej następuje na podstawie zarzutu dłużnika, zgłoszonego i uzasadnionego w piśmie procesowym. Stanowi uprawnienie sądu w razie naruszenia równowagi pomiędzy stronami, do którego doszłoby w przypadku utrzymania postanowień umownych.

Źródło: prawo.pl