Postępowania dla przedsiębiorców w jednej instancji – kontrowersje

Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu ulepszenia środowiska prawnego i instytucjonalnego dla przedsiębiorców ma wprowadzić szereg zmian ułatwiających funkcjonowanie firm na rynku oraz uproszczających procedury i przepisy. Jednym z ważniejszych rozwiązań, które znalazło się w projekcie, jest propozycja odejścia od zasady dwuinstancyjności w części postępowań dotyczących przedsiębiorców. Pomysłodawcą nowelizacji jest Ministerstwo Rozwoju i Technologii.

Resort chce skrócić procedury

W uzasadnieniu projektu wskazano, że obecnie dwuinstancyjność jest stosowana, co do zasady, we wszystkich postępowaniach administracyjnych. Zdaniem resortu, nie zawsze jest to potrzebne, a dodatkowo przyczynia się do wydłużania postępowań. Praktyka stosowania Kodeksu postępowania administracyjnego wskazuje na stosowanie zasady dwuinstancyjności w większości postępowań administracyjnych bez uwzględnienia charakteru poszczególnych spraw oraz statystyki skuteczności środków odwoławczych, co w konsekwencji przekłada się na niecelowe wydłużenie oczekiwania strony na ostateczne rozstrzygnięcie sprawy. Zmusza to organy do podejmowania czynności, których skutek jest z góry wiadomy – przez to działania te noszą znamiona zbędnej pracy, przedłużającej procedurę – zaznaczono w uzasadnieniu.

Może Cię zainteresuje: Nowelizacja Kodeksu pracy wchodzi w życie

Ministerstwo proponuje więc, żeby odejść od sztywnej zasady dwuinstancyjności w części postępowań toczących się wobec przedsiębiorców. Lista, która znalazła się w projekcie, obejmuje kilkanaście rodzajów spraw z całkowicie różnych ustaw, m.in. z zakresu prawa farmaceutycznego, ustawy o drogach publicznych czy ustawy o wyrobie alkoholu etylowego oraz wytwarzaniu wyrobów tytoniowych.

Brak kryteriów

Prawnicy oceniają, że trudno doszukać się kryteriów przyświecających projektodawcom przy wyborze rodzajów postępowań, które mają stać się jednoinstancyjne. Z jednej strony są tu sprawy rzeczywiście dość nieskomplikowane, które najczęściej kończą się pozytywną decyzją lub w przypadku których wydanie decyzji ze zależy od uznania organu. Zdaniem prawników, tutaj faktycznie wprowadzenie zasady jednoinstancyjności nie powinno zaszkodzić stronom. Jest jednak sporo przykładów postępowań, które budzą o wiele większe wątpliwości. Wymienia się wśród nich m. in.: wstrzymanie obrotu produktu leczniczego (w trybie art. 121 ustawy Prawo farmaceutyczne), nakładanie kar pieniężnych za zajęcie pasa drogowego (w trybie art. 40 ustawy o drogach publicznych) oraz rozstrzygnięcia wydawane w trybie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Największe obawy budzi ograniczenie rozpoznania sprawy do jednej instancji spraw rozstrzyganych w trybie ustawy z dnia 9 kwietnia 1968 r. o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych. Decyzje wydawane w tym trybie służą do ustalenia stanu prawnego nieruchomości, a ich skutkiem niejednokrotnie jest pozbawienie stron prawa własności na rzecz Skarbu Państwa. Tego rodzaju skutki dla stron zdecydowanie przemawiają za tym, że nieuzasadnione byłoby ograniczenie postępowania wyłącznie do jednej instancji – podkreślają eksperci.

Może Cię zainteresuje: Żółta kartka od nadzoru budowlanego dla inwestora

Ryzyko zbyt dalekich zmian

Prawnicy przypominają też, że nie jest to pierwszy przypadek, gdy ustawodawca decyduje się na ograniczenie zasady dwuinstancyjności. Przykładem są przepisy, które weszły w życie w październiku 2022 r. (ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu uproszczenia procedur administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców). Tam również zmiany uzasadniano przede wszystkim niewielką liczbą odwołań w poszczególnych kategoriach spraw. Kolejna zmiana zaproponowana w projekcie budzi „poważne zaniepokojenie”.

Nie sposób oprzeć się wrażeniu, że ustawodawca znalazł znakomity sposób na usprawnienie działań administracji, likwidując postępowanie dwuinstancyjne w części spraw. Prawnicy obawiają się jednak, że za kilka miesięcy znowu będzie słychać o kolejnych postępowaniach, które zdaniem ustawodawcy nie będą wymagać dwóch instancji.

Problemem jest przede wszystkim to, że część zmian zawartych w projekcie w ogóle nie dotyczy przedsiębiorców. Są to m. in.: zmiany z zakresu ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych czy dotyczące ubiegania się o przywrócenie obywatelstwa polskiego. Można odnieść wrażenie, że cel proponowanych przepisów to nie pomoc przedsiębiorcom, a zmiana zasad wydawania decyzji czy innych rozstrzygnięć w szeregu ustaw.

Może Cię zainteresuje: Unijna dyrektywa CSRD: nowe obowiązki raportowania dla firm

Możliwe, ale bez przymusu

Zdaniem prawników, część zmian zaproponowanych w projekcie jest rzeczywiście rzetelnie przygotowana i przemyślana. Pozytywnie oceniają oni choćby możliwość zrezygnowania przez stronę z uprawnienia do wniesienia odwołania, co ma przyspieszyć uzyskanie przez decyzję waloru prawomocności. Taka możliwość przyda się przedsiębiorcom w sytuacjach, kiedy wiedzą, że nie będą składać odwołania, a zależy im na szybkiej prawomocności decyzji organu pierwszej instancji.

Prawnicy podkreślają jednak, że, o ile możliwość rezygnacji z wniesienia odwołania przez stronę to dobry kierunek, o tyle formalna jednoinstancyjność to już zdecydowanie krok za daleko. Przy możliwości rezygnacji z odwołania przez stronę, wprowadzenie dodatkowego odstępstwa od zasady dwuinstancyjności nie może być traktowane jako zabieg sensowny i zasadny. Odstępstwo od zasady dwuinstancyjności należy traktować jako wyjątek, a rozszerzanie go na kolejne ustawy i przepisy nie powinno mieć miejsca.

Źródło: prawo.pl